Właśnie mija ponad 30 lat, od kiedy Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ustanowiła 31 maja Światowym Dniem bez Tytoniu. Co roku też WHO proponuje hasło, którym nakłania społeczeństwa do zwrócenia na zdrowotne, społeczne i ekonomiczne skutki palenia papierosów. W tym roku takim hasłem jest ochrona młodzieży przed manipulacjami przemysłu tytoniowego („Protecting youth from industry manipulation and preventing them from tobacco and nicotine use”). WHO w swoim przesłaniu podkreśla: „Przez dziesięciolecia przemysł tytoniowy celowo stosował agresywne strategie, aby zachęcić młodzież do wyrobów tytoniowych i nikotyny. Nie możemy sobie pozwolić na kolejne pokolenie oszukane kłamstwami przemysłu tytoniowego, który udaje, że promuje wolność osobistego wyboru i jednocześnie zapewnia sobie wieczne zyski pomimo zgonów milionów ludzi umierających z powodu palenia”.
Młodzież jest strategiczną grupą potencjalnych klientów, ponieważ łatwo poddaje się manipulacji, jest potencjalnym źródłem nowych klientów zastępujących tych, którzy rzucają palenie i tych, którzy zmarli z powodu chorób odtytoniowych. Przemysł tytoniowy dysponuje ogromnymi zasobami finansowymi, które umożliwiają dostęp do najlepszych specjalistów od marketingu, prawa i psychologii reklamy. Przemysł tytoniowy stosuje bardzo przemyślane sposoby na uatrakcyjnienie tytoniu, szczególnie skierowane do najmłodszych (aromatyzowanie produktów tytoniowych lub stosowanie tzw. liquidów z atrakcyjnymi smakami). Drugim nurtem prób dotarcia do młodzieży są bardzo przemyślane działania tworzące wrażenie posiadania snobistycznych przedmiotów (np. eleganckie i atrakcyjne produkty o nietypowym kształcie – przykładowo – cukierków lub pamięci USB albo nawiązujące nazwą i kształtem do popularnej marki telefonów w przypadku tytoniu podgrzewanego). Wyjątkowo przewrotnymi działaniami ze strony przemysłu tytoniowego jest promowanie nowych produktów tytoniowych (liquidy, tytoń pogrzewany), którym przypisuje się miano zdrowszych i lżejszych oraz pomija się ryzyko uzależnienia. Produkty te nadal zawierają substancje uzależniające, a więc wpływające na psychikę i zachowania osób z nich nałogowo korzystających. Lista działań mających zwiększyć popyt, akceptację i utrzymanie młodzieży jest długa (np. sponsorowanie celebrytów i influencerów w celu promocji wyrobów tytoniowych w sieciach społecznościowych, np. na Instagramie), agresywny marketing w punktach sprzedaży (np. tablice świetlne), wręczanie darmowych produktów przed klubami lub bonów na niektóre produkty, premie dla sprzedawców za ustawianie tytoniu blisko produktów kupowanych najczęściej przez młodzież, pośredni marketing w filmach czy programach telewizyjnych).
Palenie wciąż pozostaje największym wyzywaniem zdrowia publicznego w Polsce. Dym tytoniowy zawiera około 7 tys. związków chemicznych, z czego 70 rakotwórczych, ale też wiele z nich ma działanie toksyczne wobec układu sercowo-naczyniowego i oddechowego. Palenie tytoniu jest pojedynczą przyczyną przedwczesnych zgonów z powodu wielu chorób, wśród których są rak płuca, nowotwory głowy i szyi, miażdżyca, choroba niedokrwienna serca i udary oraz choroby układu oddechowego (przede wszystkim – przewlekła obturacyjna choroba płuc). W Polsce z powodu chorób odtytoniowych umiera rocznie około 70 tysięcy osób, co stanowi 17% wszystkich zgonów w Polsce. Szczególnie drastyczne skutki palenia tytoniu obserwuje się wśród kobiet – nowotwory płuca są najczęstszą nowotworową przyczyną zgonu kobiet. Od kilku lat więcej kobiet umiera w Polsce z powodu raka płuca niż z powodu raka piersi!
W Polsce pali ponad ¼ dorosłych, przy czym częściej mężczyźni (31%) niż kobiety (21%). Największą częstość palenia notuje się wśród osób w średnim wieku – wśród osób w wieku 45-54 lat 35% pali tytoń, a wśród osób w wieku 33-64 lat odsetek ten wynosi 32%. Spadek częstości palenia o 9 punktów procentowych u mężczyzn i o 2 punkty procentowe wśród kobiet niesie pewien powiew optymizmu, ale nadal jest niewystarczający. Konieczne jest utrzymanie dotychczasowych działań promujących zdrowe zachowania, co szczególnie dotyczy zaprzestania palenia. Konieczne jest rozszerzenie możliwości udzielania pomocy poprzez Telefoniczną Poradnię Pomocy Palącym, a także rozwój stacjonarnego poradnictwa wspierającego leczenie z nałogu palenia.
Koszty finansowe ponoszone przez społeczeństwo wynikające palenia tytoniu oceniane są – optymistycznym scenariuszu – na około 892 miliony złotych rocznie, natomiast w scenariuszu pesymistycznym wynoszą nawet 3 biliony złotych rocznie.
W okresie epidemii COVID-19 warto podkreślić, że niektóre badania wskazują na wyższe ryzyko infekcji SARS-CoV-2 u osób palących, ale wszystkie dowodzą cięższego przebiegu COVID-19 i większej częstości zgonów z tego powodu u osób palących.
Prof. Joanna Didkowska Prof. Maciej Krzakowski
Kierownik Kierownik
Zakładu Epidemiologii i Prewencji Nowotworów Kliniki Nowotworów Płuca i Klatki Piersiowej
Narodowego Instytutu Onkologii w Warszawie Narodowego Instytutu Onkologii w Warszawie
