Czym jest otyłość?
Czy wiesz, że nawet co czwarty dorosły Polak jest otyły? A liczby te stale rosną… Otyłość to choroba, którą charakteryzuje nieprawidłowy lub nadmierny rozrost tkanki tłuszczowej. Nadmiar tkanki tłuszczowej to nie defekt kosmetyczny, ale schorzenie, które niesie za sobą poważne konsekwencje zdrowotne, w tym zwiększa ryzyko występowania wielu nowotworów.
Otyłość zdiagnozuje się, gdy wskaźnik masy ciała, tzw. BMI (z ang. Body Mass Index) wynosi powyżej 30 kg/m2. Rozmieszczenie tkanki tłuszczowej w ciele również ma znaczenie. W zależności od tego, gdzie gromadzi się najwięcej tkanki tłuszczowej możemy mówić o różnych konsekwencjach wynikających z otyłości. Aby ocenić rozmieszczenie tkanki tłuszczowej, należy wyliczyć WHR (z ang. Waist to Hip Ratio), czyli stosunek obwodu talii do obwodu bioder. Jeżeli WHR jest większy bądź równy >0,8 u kobiet lub >1,0 u mężczyzn mówimy o otyłości brzusznej, jest to tak zwana otyłość typu jabłko lub otyłość androidalna. Jeżeli wskaźnik WHR jest mniejszy niż 0,8 u kobiet lub poniżej 1,0 u mężczyzn, mamy do czynienia z otyłością pośladkowo-udową, tzw. otyłość typu gruszka lub otyłość gynoidalna.
Otyłość brzuszna to zwiększone ryzyko groźnych chorób, m.in. cukrzycy typu 2, nadciśnienia, chorób układu krążenia czy zaburzeń lipidowych. Ten typ otyłości jest wyjątkowo szkodliwy również ze względu na otłuszczenie narządów jamy brzusznej, co może zaburzać funkcjonowanie wielu z nich. Otyłość pośladkowo-udowa to z kolei zwiększone ryzyko zaburzeń w układzie kostno-stawowym, żylaków oraz schorzeń dróg żółciowych.
Otyłość nie zawsze widać. Nadmierne otłuszczenie narządów, może występować nawet u osób o prawidłowej masie ciała. Zmiany te jednak trudniej uchwycić, dlatego niezależnie od aktualnej masy ciała zaleca się, aby wszyscy przestrzegali zasad zdrowego żywienia i utrzymywali odpowiedni poziom aktywności fizycznej.
Otyłość dziecięca
Problem nadwagi i otyłości nie ominął najmłodszej grupy społecznej. Obecnie nadmierną masę ciała stwierdza się u ponad 30% chłopców i 20% dziewcząt. Otyłość to z kolei problem 5% dziewczynek i 13% chłopców. Nadmiar tkanki tłuszczowej u dzieci to problemy zarówno w okresie dorastania, jak i poważne powikłania w dorosłości. Otyłość dziecięca jest przyczyną zaburzeń w układzie kostno- stawowym, zaburzeń metabolicznych, wczesnego dojrzewania płciowego, a także astmy oskrzelowej i bezdechu sennego. Warto również wspomnieć, że nadmierna masa ciała jest często przyczyną zaburzeń natury psychologicznej, które będą niekorzystnie wpływały na rozwój i funkcjonowanie dziecka w społeczeństwie.
Otyłe dzieci mają znacznie większe ryzyko, że będą otyłymi dorosłymi. Dodatkowo w dorosłym życiu, u osób które cierpiały na otyłość w dzieciństwie, odnotowuje się zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, przerostu lewej komory serca czy ogólne skrócenie oczekiwanej długości życia.
Chorobę należy leczyć
Otyłość jest chorobą i zgodnie z obecnym stanem wiedzy można ją efektywnie leczyć. Pierwszym krokiem na drodze do podjęcia odpowiedniej terapii leczniczej jest zdiagnozowanie nadwagi lub otyłości. Pomocna może okazać się wizyta u odpowiednio wykwalifikowanego dietetyka, który nie tylko wykona podstawowe pomiary, lecz także przeprowadzi badanie składu ciała. Dietetyk pomoże w ustaleniu odpowiedniego deficytu energetycznego i doradzi w jaki sposób zmienić sposób odżywiania się i wprowadzić zdrowe zachowania żywieniowe. Obecnie zaleca się, aby w diecie odchudzającej uwzględnić deficyt 500kcal z diety, a za zdrowe tempo chudnięcia uznaje się utratę około 0,5 do 1 kg na tydzień. W zależności od kondycji fizycznej należy równocześnie zwiększyć poziom aktywności fizycznej. Deficyt kaloryczny oraz skład i jakość posiłków powinny być ustalone z dietetykiem, aby zmniejszyć ryzyko niedoborów pokarmowych oraz uniknąć tzw. „efektu jojo”.
Leczenie otyłości dietą i aktywnością fizyczną bywa trudnym zadaniem, dlatego czasami zalecane jest uzupełnienie terapii o wsparcie psychologiczne w zmianie nawyków i wzmocnienie motywacji.
Tabletki na odchudzanie?
Jeżeli pomimo przestrzegania zaleceń dotyczących diety i aktywności fizycznej nie udaje się zredukować masy ciała, lekarz może zdecydować o leczeniu farmakologicznym. Celem interwencji farmakologicznej jest przede wszystkim wspieranie pacjenta w przestrzeganiu zaleceń oraz efektywnym wypracowaniu prozdrowotnych zachowań. Warto jednak pamiętać, że leczenie farmakologiczne jest jedynie uzupełnieniem i wsparciem dla podstawowej metody leczenia otyłości.
W leczeniu otyłości nie zaleca się natomiast stosowania suplementów diety. Skuteczność suplementów diety w procesie odchudzania nie została potwierdzona badaniami naukowymi, a przyjmowanie niektórych substancji może okazać się niebezpieczne dla zdrowia.
Operacja na otyłość
Chirurgia bariatryczna należy do efektywnych metod redukcji masy ciała, ale jest również obarczona największym ryzykiem.
Operacyjne leczenie otyłości rozważa się u osób z BMI ≥40kg/m2 lub u osób z BMI ≥ 35 kg/m2 u których zdiagnozowano co najmniej jedno powikłanie otyłości (np. cukrzycę, nadciśnienie tętnicze, czy niepłodność żeńską). Leczenie chirurgiczne to ostatni etap leczenia otyłości i jest wprowadzany tylko w sytuacji, gdy zawiodły inne metody leczenia. Warto pamiętać, że przed zabiegiem każdy pacjent musi przejść odpowiedni proces kwalifikacyjny, podczas którego prowadzone są wizyty konsultacyjne z chirurgiem bariatrą, ale również z kardiologiem, internistą, pulmonologiem, dietetykiem i psychologiem. Wykonywane są także liczne badania laboratoryjne.
Po operacji dochodzi do znacznego zmniejszenia objętości pożywienia, którą chory jest w stanie przyjąć i/lub zmniejszenia powierzchni wchłaniania. Łatwo domyślić się, że znaczne zmniejszenie ilości przyjmowanych pokarmów spowoduje szybką i spektakularną utratę masy ciała. Warto jednak pamiętać, że stwarza to również wysokie ryzyko wystąpienia niedoborów pokarmowych. Właśnie z tego powodu pacjenci po operacji muszą pozostawać pod opieką specjalistycznego zespołu, a także muszą nauczyć się funkcjonowania w zmienionej kondycji fizycznej.
Profilaktyka otyłości
Warto pamiętać, że otyłość to poważne schorzenie, które coraz częściej występuje w naszej populacji i powoduje szereg groźnych powikłań. U osób z nadwagą i otyłością zaleca się podjęcie terapii leczniczej i współpracy z odpowiednio wykwalifikowanym dietetykiem. Interwencja dietetyczna oraz zmiana stylu życia to efektywne metody leczenia otyłości. W skrajnych przypadkach, po konsultacji z lekarzem, można rozważyć leczenie farmakologiczne lub bariatryczne.
Aby zapobiegać odkładaniu się dodatkowych kilogramów w postaci tkanki tłuszczowej kluczowe są dwa elementy: zdrowy sposób odżywiania się (na początek postarajmy się, aby warzywa i owoce stanowiły połowę każdego posiłku, wybierajmy produkty pełnoziarniste, ograniczmy ilość spożywanego mięsa czerwonego oraz całkowicie zrezygnujmy ze słodzonych napojów gazowanych) oraz codzienna aktywność fizyczna. Najlepiej zadbać o profilaktykę nadwagi i otyłości już od wczesnego dzieciństwa.
Otyłość zwiększa ryzyko wystąpienia wielu nowotworów. Właściwie są to nowotwory całego układu pokarmowego (m.in. rak jelita grubego, rak przełyku), ale również nowotwory piersi i trzonu macicy. Pamiętajmy, że zapobieganie otyłości to również profilaktyka nowotworów.
Warto zapoznać się z zaleceniami Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem, w którym znajdziemy szereg zaleceń i wskazówek jak chronić się przed rakiem (www.12sposobownazdrowie.pl). Zawarte w kodeksie zalecenia oparte są o wyniki badań naukowych, rzetelnie sprawdzanych przez światowych specjalistów i naukowców w dziedzinie zdrowia i obniżania ryzyka zachorowania na nowotwory (prewencja pierwotna nowotworów).
Dr hab. n. med. Marta Mańczuk
Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie
Państwowy Instytut Badawczy
