Narodowa Strategia Onkologiczna – co w 2022 roku?

Wprowadzenie kompleksowej i wieloletniej strategii ze zdefiniowanym finansowaniem jest warunkiem zapewnienia polskim pacjentom takich samych możliwości wyleczenia z choroby nowotworowej, jakie mają obywatele innych krajów Unii Europejskiej. W tej chwili mijają 2 lata od zapoczątkowania realizacji Narodowej Strategii Onkologicznej. I pomimo 2 lat pandemii COVID-19 wiele z jej działań udało się już zrealizować.

Poprawę sytuacji dla naszych obywateli w zakresie opieki onkologicznej można uzyskać jedynie poprzez edukację społeczeństwa, uruchomienie systematycznych badań prewencyjnych i przesiewowych oraz systemowe zmiany w opiece onkologicznej z uwzględnieniem mierników efektywności i jakości terapii, czyli wdrożenie skoordynowanej, kompleksowej opieki onkologicznej. Jednak bez wzrostu nakładów na onkologię w Polsce, nie jest możliwe skuteczniejsze i bardziej efektywne leczenie onkologiczne. Szczególnie, że nowotwory są obecnie w Polsce drugą najczęstszą przyczyną zgonów po chorobach układu krążenia, a prognozy wskazują, że w ciągu najbliższych 5 lat liczba pacjentów onkologicznych może wzrosnąć o 15%, zaś w perspektywie 10 lat o 28%. Według prognoz Krajowego Rejestru Nowotworów w 2026 roku należy spodziewać się około 190 tys. zachorowań rocznie. Obecnie w Polsce żyje prawie 990 tys. osób z chorobą nowotworową rozpoznaną w ciągu poprzedzających 15 lat. I pomimo, że w ostatnim czasie poprawiały się przeżycia chorych na nowotwory w Polsce to niestety nadal zbyt dużo Polaków umiera z ich powodu, gdyż są one diagnozowane w późnym stadium. Dużo zależy od każdego z nas, bo nie wykonujemy badań profilaktycznych, nie zwracamy uwagi na objawy nowotworu i późno zgłaszamy na badanie lekarskie, co znacznie obniża szanse na wyleczenie! Chcemy, aby Polacy stosowali się do zasad profilaktyki, która po prostu powinna być modna i naturalna dla każdego z nas. Bardzo dużo zależy od każdego z nas – połowy zachorowań na nowotwory można uniknąć tylko zmieniając styl życia Polaków (wyeliminować palenie papierosów, nadmierne spożywanie alkoholu, mieć odpowiednią dietę i zwiększyć aktywność fizyczną). Musimy więc odczarować mity o nowotworach, że to tylko geny decydują o tej chorobie – jest to nieprawda.

Narodowa Strategia Onkologiczna, proponuje prowadzenie działań w pięciu obszarach, które obejmują 99 zadań z jasno zdefiniowaną odpowiedzialnością wykonawczą, terminami i miernikami oraz założeniami finansowymi:

1. Inwestycje w kadry, którego celem jest poprawa sytuacji kadrowej i jakości kształcenia w dziedzinie onkologii. Działania mają na celu zwiększenie liczby lekarzy onkologów i lekarzy pokrewnych specjalności, włączenie kształcenia z zakresu profilaktyki nowotworów do programu kształcenia przeddyplomowego lekarzy i pielęgniarek. Planowana jest również organizacja kursów z profilaktyki nowotworów w trakcie kształcenia lekarzy innych specjalności oraz pielęgniarek.
2. Inwestycje w edukację, prewencja pierwotna i styl życia, którego celem jest ograniczenie zachorowalności na nowotwory poprzez redukcję ryzyka w zakresie profilaktyki pierwotnej nowotworów. Działania mają na celu realizację zaleceń Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem ze szczególnym uwzględnieniem ograniczenia palenia tytoniu, a także włączenie lekarzy, w tym lekarzy POZ i medycyny pracy w działania prewencji pierwotnej. Nowością jest wprowadzenie refundacji szczepień przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) od 2021 roku dla dziewczynek, a od 2026 roku dla chłopców w wieku dojrzewania.
3. Inwestycje w pacjenta, prewencja wtórna, którego celem jest poprawa skuteczności profilaktyki wtórnej poprzez zwiększenie poziomu zgłaszalności na badania przesiewowe oraz poprawa jakości tych badań. Wskazane działania służą podniesieniu skuteczności badań przesiewowych w kierunku nowotworów jelita grubego, piersi, szyjki macicy, płuca. Do końca 2024 roku zapewniony zostanie obowiązek stosowania mammografów cyfrowych w wykonywaniu badań przesiewowych (oraz ich certyfikacja i kontrola jakości), dodatkowo wprowadzony zostanie Fecal Immunochemical Test – FIT jako alternatywny w profilaktyce raka jelita grubego. Proponowane jest włączenie do działań prewencji wtórnej lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej i medycyny pracy.
4. Inwestycje w naukę i innowacje, którego celem jest zwiększenie potencjału badań naukowych i projektów innowacyjnych w Polsce w celu umożliwienia pacjentom korzystania z najskuteczniejszych rozwiązań diagnostyczno-terapeutycznych. Celem wskazanych działań jest zwiększenie udziału pacjentów onkologicznych w badaniach klinicznych, rozwój badań klinicznych niekomercyjnych w dziedzinie onkologii, stworzenie sieci biobanków onkologicznych oraz poszerzenie analizy danych w rejestrach medycznych. Dodatkowo planowane jest, aby do końca 2030 roku osiągnąć poziom przynajmniej 90% dostępnych innowacyjnych terapii onkologicznych wśród wszystkich refundowanych na terenie Unii Europejskiej.
5. Inwestycje w system opieki onkologicznej, którego celem jest poprawa organizacji systemu opieki onkologicznej poprzez zapewnienie pacjentom dostępu do najwyższej jakości procesów diagnostyczno-terapeutycznych oraz kompleksowej opieki na całej „ścieżce pacjenta”. Zaproponowane działania mają na celu wyrównanie poziomu opieki onkologicznej na poziomie regionalnym, niezależnie od miejsca zamieszkania pacjenta. W ramach obszaru proponowane jest wprowadzenie Krajowej Sieci Onkologicznej (KSO), ośrodków kompetencji w zakresie leczenia raka płuca, raka jelita grubego, nowotworów ginekologicznych, nowotworów urologicznych, nowotworów wieku dziecięcego oraz nowotworów rzadkich, a także wprowadzenie standardów diagnostyczno-terapeutycznych (prace już trwają). Rozwój kompleksowej opieki onkologicznej obejmować ma rozwój opieki rehabilitacyjnej, psychologicznej, paliatywnej i hospicyjnej. Ważnym obszarem będzie kompleksowa analiza danych i dostępność informacji dla pacjentów i lekarzy na jednym zintegrowanym portalu (Narodowy Portal Onkologiczny). Ponadto inwestycje w system opieki onkologicznej obejmują działania na rzecz poprawy jakości życia pacjentów onkologicznych w trakcie i po zakończeniu leczenia, jak np. powołanie doradcy społecznego dla pacjentów.

W 2021 roku zrealizowano wiele z tych zadań:

1. Objęto refundacją 68 innowacyjnych terapii – 32 terapie dotyczą cząsteczko-wskazań onkologicznych.
2. W ramach prac nad opracowaniem standardów akredytacyjnych dla pracowni i zakładów patomorfologii wdrożono program pilotażowy dotyczący kompleksowych badań patomorfologicznych JGPato.
3. 1 maja 2021 r. weszło w życie Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 kwietnia 2021 r. w sprawie Lekarskiego Egzaminu Końcowego i Lekarsko-Dentystycznego Egzaminu Końcowego, w którym wprowadzono zmiany polegające na zwiększeniu liczby pytań Lekarskiego Egzaminy Końcowego z zakresu onkologii.
4. Opracowano pulę pytań egzaminacyjnych z zakresu onkologii, na potrzeby Lekarskiego Egzaminu Końcowego i Lekarsko-Dentystycznego Egzaminu Końcowego, która jest dostosowana do aktualnego zakresu kształcenia onkologicznego w trakcie studiów medycznych.
5. Zrealizowane zostały umowy z zakresu diagnostyki i leczenia nowotworów u dzieci w ramach programów:
   • Program kontroli jakości w diagnostyce ostrej białaczki u dzieci
   • Program kontroli jakości w diagnostyce chłoniaków złośliwych u dzieci
   • Program kontroli jakości opieki nad dziećmi chorymi na nowotwory OUN
   • Program kontroli jakości opieki nad dziećmi z guzami litymi
   • Program oceny jakości życia i stanu zdrowia dzieci i młodzieży po zakończonym leczeniu przeciwnowotworowym
6. Zrealizowane zostały umowy na zakup endoprotez na potrzeby leczenia dzieci z nowotworami kości.
   W 2021 r. przeprowadzono 43 ekspertyzy oraz zakupiono 47 endoprotez, a w 2020 r. przeprowadzono 47 ekspertyz oraz zakupiono 40 endoprotez dla pacjentów do 18 r.ż. Łącznie zakupiono 87 endoprotez. Dzięki realizacji programu zwiększył się dostęp do wysokospecjalistycznego leczenia oszczędzającego kończyny w nowotworach u dzieci, dzięki zastosowaniu którego możliwa była istotna poprawa jakości życia pacjentów. Korzystne wyniki skojarzonej terapii onkologicznej stworzyły możliwość wprowadzenia mniej okaleczającego leczenia chirurgicznego, umożliwiającego zmniejszenie kalectwa i zachowanie kończyny.
7. Doposażono podmioty zajmujących się leczeniem onkologicznym, w następujących zakresach:
   • Sfinansowano wymianę 10 akceleratorów dla radioterapii dla 10 podmiotów, którzy zostali wybrani w procedurze konkursowej w 2020 r. na realizatorów zadania w 2021 r.,
   • Dofinansowano wymianę 9 akceleratorów, dla 9 podmiotów
8. Na początku 2021 r. wdrożono model Centrum Kompetencji dla raka jelita grubego uwzględniającego diagnostykę i monitorowanie w ramach kompleksowej opieki onkologicznej nad pacjentem z nowotworem jelita grubego.
9. Rozpoczęto realizację Programu badań w kierunku wykrywania raka płuca na lata 2021-2023.
   W 2021 r. przeprowadzono procedurę konkursową, w wyniku której wyłoniono 17 podmiotów realizujących program. Łącznie wykonano 2 174 badania CT płuc
10. Rozpoczęto realizację projektu szkoleniowego pt. „Akademia Badań Klinicznych – rozwój kompetencji badawczych w podmiotach leczniczych świadczących usługi szpitalne oraz lekarzy zatrudnionych w placówkach podstawowej opieki zdrowotnej”.
11. Prowadzono pilotaż badań HPV-DNA. W 2021 r. do badania zrekrutowano łącznie 14 161 kobiet, które wzięły udział w projekcie wczesnej diagnostyki w kierunku raka szyjki macicy przy pomocy najnowocześniejszych metod diagnostycznych.
12. W ramach realizacji zadania pn. „Poprawa jakości realizowanych w Polsce badań przesiewowych” w 2021 roku Centralny Ośrodek Koordynujący w 2021 r. ze środków finansowych Ministra Zdrowia prowadził:
    • audyt kliniczny zdjęć mammograficznych. Na 240 placówek, które przystąpiło do audytu klinicznego 18 otrzymało wynik negatywny,
    • ocenę fizycznych parametrów urządzeń radiologicznych oraz poprawności realizacji testów kontroli jakości przez świadczeniodawców Programu profilaktyki raka piersi,
    • proces certyfikacji lekarzy kolposkopistów oraz cytodiagnostów realizujących Program profilaktyki raka szyjki macicy – W 9 przeprowadzonych egzaminach, polegających na ocenie 20 preparatów cytologicznych, łącznie wzięło udział 35 cytodiagnostów.
    • szkolenia dla personelu świadczeniodawców Programów profilaktyki raka: piersi i szyjki macicy
    • proces monitorowania kobiet z nieprawidłowym wynikiem badania profilaktycznego.
13. Wdrożono rozwiązania legislacyjne mające na celu wprowadzenie badań okresowych odnoszących się do stylu życia pacjenta, które wprowadzone zostały poprzez realizację programu pilotażowego Profilaktyka 40 PLUS. Do realizacji programu pilotażowego Profilaktyka 40 PLUS do dnia 10 grudnia 2021 roku – przystąpiło 1811 punktów pobrań. Program został przedłużony do 30 czerwca 2022 roku.
14. Opracowano projekt rozporządzenia przygotowanego przy współpracy Ministerstwa Zdrowia z Narodowym Instytutem Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowym Instytutem Badawczym (NIO-PIB), Narodowym Funduszem Zdrowia oraz ekspertami wskazanymi przez NIO-PIB, który uwzględnia odpowiednią modyfikację profilaktyki chorób odtytoniowych. Podpisanie rozporządzenia przez Ministra Zdrowia planowane jest na 2022 r.
15. Przygotowano we współpracy z NIZP PZH-PIB e-book pt. “Żywienie w przedszkolu w praktyce – kompleksowy materiał dotyczący zasad prawidłowego żywienia dzieci w przedszkolach”, który wkrótce zostanie udostępniony na stronie Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej. Ponadto, wraz z NIZP PZH-PIB realizowano działania edukacyjne, wśród których zasadnicza część skierowana była do dzieci i młodzieży szkolnej m.in: publikacja materiałów edukacyjnych na stronie Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej, realizacja warsztatów kulinarnych dla dzieci
16. Od lipca 2021 r. uruchomiono w Telefonicznej Informacji Pacjenta infolinię dot. profilaktyki onkologicznej. Dostępni są konsultanci, którzy udzielają informacji w oparciu o skrypt przekazany przez ekspertów Narodowego Instytutu Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowego Instytutu Badawczego.
17. Agencja Badań Medycznych zrealizowała szkolenia:
    • Z zakresu CART-cell dla onkohematologów, którego zakres obejmował:
    o Perspektywy rozwoju terapii opartych na CAR: nowe wskazania i nowe technologie.
    o Skuteczność terapii CAR-T w leczeniu chłoniaków agresywnych.
    o Powikłania po terapii CAR-T, ze szczególnym uwzględnieniem powikłań infekcyjnych oraz zalecenia w tym zakresie.
    o Skuteczność terapii CAR-T w leczeniu opornej i nawrotowej postaci ostrej białaczki limfoblastycznej u dzieci.
    o Kogo kwalifikować do terapii CAR-T? Kiedy wykonać aferezę? Jaką wybrać terapię pomostową przed chemioterapią limfodeplecyjną (LDC)?
    o Standardy jakie musi spełniać ośrodek w celu prowadzenia badań klinicznych (komercyjnych i niekomercyjnych) z wykorzystaniem technologii CAR-T Cells.
    • z zakresu rekrutacji pacjentów w badaniach onkologicznych
    • z zakresu psychoonkologii
18. Realizowano program pilotażowy Krajowej Sieci Onkologicznej, który prowadzony był na terenie czterech województw: dolnośląskiego, świętokrzyskiego, pomorskiego i podlaskiego. Celem programów pilotażowych skupionych wokół nowych rozwiązań organizacyjnych w systemie ochrony zdrowia jest identyfikacja podstawowych barier wdrożeniowych oraz pozyskanie niezbędnej wiedzy o zarządzaniu procesem w wielopoziomowej strukturze organizacyjnej skupionej na realizacji świadczeń opieki zdrowotnej, m.in. w onkologii, co stanowi podstawę implementacji docelowych założeń do projektu, w tym przypadku ustawy o Krajowej Sieci Onkologicznej.
    Początkowo pilotaż miał zakończyć się z dniem 31 grudnia 2021 r., jednak na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2021 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie programu pilotażowego opieki nad świadczeniobiorcą w ramach sieci onkologicznej, czas trwania pilotażu został wydłużony do dnia 31 grudnia 2022 r.
19. Opublikowano Obwieszczenie Ministra Zdrowia (dn. 24.09.2021r.) dotyczące standardów akredytacyjnych pracowni/zakładów patomorfologii wykonujących diagnostykę onkologiczną finansowaną ze środków publicznych. Jednocześnie dokonano analizy funkcjonowania JDP, a także działalności pod względem strukturalnym. Na podstawie tej analizy oraz wymagań w zakresie standardów akredytacyjnych w patomorfologii, wskazano zasadność dokonania oceny akredytacyjnej JDP ze względu na lokalizację, przy założeniu realizacji przez JDP kompleksowych badań patomorfologicznych.
20. W ramach opracowania map potrzeb zdrowotnych dokonano aktualizacji aplikacji z zakresu rehabilitacji oraz opieki paliatywnej i hospicyjnej za 2020 r. stanowiących element najnowszej edycji map potrzeb zdrowotnych. Aplikacje zostały opublikowane na platformie BASiW 31 stycznia 2022 r.

Prof. dr hab. med. Piotr Rutkowski

Kierownik Kliniki Nowotworów Tkanek Miękkich Kości i Czerniaków

Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie

Państwowy Instytut Badawczy