Kobieta na plaży z dzieckiem.

Rak skóry i czerniak (zbadaj skórę po lecie)

7 października 2021 r.

Dlaczego badamy skórę po wakacjach ?    

Okres letni jest czasem wypoczynku, wakacyjnych wyjazdów i wiąże się ze zwiększoną aktywnością na świeżym powietrzu, a także wydłużeniem ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe. Noszenie letniej odzieży, strojów kąpielowych również skłania nas do baczniejszego przyglądania się naszej skórze, co w konsekwencji częściej mobilizuje pacjenta aby udać się do lekarza w przypadku wykrycia niepokojących go zmian.

Nadmierna ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe – zarówno naturalne (promieniowanie słoneczne) jak i sztuczne (w solariach) zaliczana jest do głównych czynników rozwoju nie tylko czerniaka ale również raków skóry – raka podstawnokomórkowego oraz płaskonabłonkowego.

Czym jest czerniak ?

Czerniak to nowotwór złośliwy o największej dynamice wzrostu liczby zachorowań w Polsce, dlatego też stanowi istotny problem. W Polsce co roku odnotowuje się około 4000 nowych przypadków, z czego ok. 25-30 proc. kończy się zgonem. Zapadalność na ten nowotwór w naszym kraju podwaja się co 10 lat, a w ciągu ostatnich 20 lat zwiększyła się o ponad 300 proc.!

Wcześnie wykryty czerniak jest prawie w 100% wyleczalny dlatego tak ważne jest szybkie i prawidłowe rozpoznanie nowotworu! Czerniak w 2/3 przypadków powstaje w obrębie skóry uprzednio niezmienionej – dlatego pojawienie się nowych, często odmiennie wyglądających od pozostałych zmian ognisk  powinno skłonić pacjenta do ich szybkiego zbadania. Czerniak najczęściej lokalizuje się w obrębie skóry narażonej na zwiększoną ekspozycję słoneczną – u mężczyzn na plecach , u kobiet w obrębie kończyn dolnych, może  również obejmować skórę twarzy, a także dłonie, stopy lub błony śluzowe.

Czerniak przybiera charakter nie tylko czarnej, nierówno wybarwionej plamy, wyniosłej grudki lub guzka, ale również może wykazywać barwę czerwoną, różową lub białą ( szczególnie wtedy kiedy ulega regresji).

Czerniak cechuje według klinicznej oceny ABCDE szereg kryteriów klinicznych:

  1. Asymetryczny kształt (asymmetrical shape); Łagodne znamiona są zazwyczaj owalne i symetryczne, dlatego niepokoić powinny zmiany o asymetrycznym kształcie
  2. Nierówne brzegi (border irregularity); Nieregularne, nierówne, ostro odgraniczone brzegi charakteryzują złośliwe zmiany, zmiany łagodne mają z reguły równe brzegi
  3. Nierówny rozkład barwy (color variability); Zabarwienie czerniaka jest nierównomierne, w przeciwieństwie do znamienia łagodnego, które charakteryzuje równomierny rozkład barwy
  4. Wielkość > 6 mm (diameter); Średnica łagodnego znamienia zazwyczaj nie przekracza 5-6 mm, dlatego znamiona większe niż 6 mm zawsze powinny zostać zbadane
  5. Zmiany kształtu, granic, barwy i wielkości (evolution); Czerniak ulega zmianom w czasie – znamię zmienia kształt, rozkład zabarwienia, wielkość, uwypukla się. Łagodne znamiona pozostają niezmienne.

Czerniak nie jest jedynym złośliwym nowotworem skóry….

Do innych poza czerniakiem nowotworów złośliwych skóry zalicza się rak podstawnokomórkowy i płaskonabłonkowy.

Rak podstawnokomórkowy stanowi 75% wszystkich raków skóry i jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym u osób z jasnym fototypem skóry według Fitzpatricka, czyli u osób które łatwo ulegają oparzeniom słonecznym.

Rak podstawnokomórkowy najczęściej lokalizuje się na twarzy (w górnych dwóch trzecich twarzy), jednakże może dotyczyć okolic pleców, kończyn i skóry owłosionej głowy. Cechuje go przede wszystkim złośliwość miejscowa. Trudno go przeoczyć- ma zazwyczaj charakter grudki, guzka, niegojącej się nadżerki pokrytej strupem, często z towarzyszącym krwawieniem, a pacjent zazwyczaj wiąże jego powstanie z przebytym urazem. 

 Rak płaskonabłonkowy jest drugim co do częstości występowania po raku podstawnokomórkowym rakiem skóry w populacji kaukaskiej, niestety cechuje go zdolność do tworzenia przerzutów. U mężczyzn nowotwór ten częściej zajmuje skórę głowy i szyi, u kobiet natomiast dotyczy przede wszystkim kończyn dolnych. Odmiany kliniczne raka płaskonabłonkowego obejmują złuszczające ognisko z nadżerką lub owrzodzeniem, blaszkę albo guz z/lub bez  owrzodzenia.

Aktualnie podkreśla się również rolę  współwystępowania złośliwych nowotworów skóry ze zwiększeniem  ryzyka zachorowania na czerniaki u pacjentów, u których rozpoznano raka podstawnokomórkowego w obrębie tułowia/kończyn w porównaniu do lokalizacji na głowie/szyi. Ponadto pacjenci z rozpoznanym rakiem płaskonabłonkowym skóry mają dwukrotnie podwyższone ryzyko zachorowania na czerniaka skóry.

Koincydencja zachorowania na raka skóry i czerniaka wiąże się głównie z niskim fototypem skóry według Fitzpatricka, tendencją do oparzeń słonecznych oraz liczbą ≥1 znamienia na plecach w porównaniu z brakiem znamion melanocytarnych.

Jak przeprowadza się całościowe badanie skóry z oceną dermoskopową zmian?

Zbadanie skóry po lecie jest nieodłącznym elementem wtórnej profilaktyki złośliwych nowotworów skóry – zarówno czerniaka jak i wymienionych raków skóry. Ponadto umożliwia wykrycie znamion melanocytarnych nowopowstałych (często pod wpływem intensywnych ekspozycji słonecznych) lub znamion o charakterze dysplastycznym. Co więcej, w efekcie opalania dochodzi do tworzenia się ognisk nie tylko o charakterze przebarwień wymagających różnicowania z czerniakiem, ale również  rogowacenia słonecznego (kiedyś nazywanego starczym) stanowiącego podłoże do rozwoju m.in. raka płaskonabłonkowego skóry.

Badanie skóry powinno obejmować całościową ocenę kliniczna skóry i błon śluzowych z uwzględnieniem wszystkich badanych okolic (skóry owłosionej głowy, okolic anogenitalnych oraz akralnych) wraz z następową oceną dermoskopową. 

Dermoskopia stanowi obecnie w rękach lekarza praktyka niezbędne narzędzie, dzięki któremu może on rozpoznać w szybki sposób większość schorzeń dermatologicznych — nie tylko z grupy zmian melanocytarnych (m.in. czerniak) i niemelanocytarnych (rak podstawnokomórkowy oraz rak płaskonabłonkowy), ale również dermatoz zapalnych, polekowych toksyczności skórnych, chorób autoimmunologicznych oraz infekcji pasożytniczych.

Dermoskopia (mikroskopia epiluminescencyjna) to metoda oceny in vivo struktur w obrębie naskórka i skóry właściwej. Stanowi niejako pomost między badaniem znamion tzw. okiem nieuzbrojonym a badaniem histopatologicznym. Jest to prosta i sprawdzona technika diagnostyczna polegająca na oglądaniu zmian skórnych, głównie barwnikowych, w powiększeniu 10× w tradycyjnych dermoskopach ręcznych oraz do 200× w wideodermoskopach nazywana jest badaniem jednej minuty przed czerniakiem, gdyż zbadanie wszystkich zmian na ciele zazwyczaj  nie przekracza tego czasu. Opisane badanie „jednej minuty” ratuje życie pacjenta!

Dermoskopia jest badaniem nieinwazyjnym, łatwym, powtarzalnym, z możliwością komputerowej archiwizacji uzyskanych obrazów i ich porównywania (wykonanie fotografii w standardowym dermoskopię lub zapis cyfrowy w wideodermoskopie z możliwością wykonania mapowania całego ciała).

Cechuje ją wysoka czułość i swoistość w wykrywaniu czerniaka i raków skóry.

Znamiona melanocytowe i pozostałe zmiany należy badać przynajmniej raz w roku i każdorazowo w przypadku wystąpienia niepokojących objawów. Jeżeli u pacjenta stwierdza się np. zespół znamion atypowych lub czerniak w wywiadzie to kontrole te ustalane są indywidualnie, ale nie rzadziej niż co pół roku.

Badanie najlepiej przeprowadzać po okresie letnim ale w momencie kiedy w pełni ustąpi opalenizna (która nie powinna w ogóle pojawić się). Każda pora roku jest dobrym czasem na zbadanie się.

dr hab.n.med. Grażyna Kamińska-Winciorek , Prof. NIO-PIB

Narodowy Instytut Onkologii, Państwowy Instytut Badawczy, Oddział w  Gliwicach

Zespół ds. Raka i Czerniaka Skóry

Chcesz wiedzieć, na czym polega profilaktyka raka skóry? Więcej informacji znajdziesz, klikając tutaj!