Czerniak złośliwy jest najbardziej podstępnym nowotworem skóry, dynamicznie rozwijającym się i odpornym na leczenie. Aby zapobiec chorobie przede wszystkim należy nie narażać naszej skóry na nadmierną ekspozycję na promieniowanie ultrafioletowe (słoneczne lub solarium), bo stanowi ono główną przyczynę zachorowania na nowotwory skóry w tym czerniaka.
Warto po powrocie z wakacji, gdzie nasza skóra była mogła być znacznie bardziej niż zazwyczaj wystawiona na promieniowanie UV, poświęcić chwilę na jej kontrolę i wizytę u lekarza specjalisty. Profilaktyka czerniaka jest prosta i bezbolesna, a dzięki niej możemy skutecznie zapobiec powstaniu i rozwojowi choroby. Rekomendujemy kontrolną wizytę o dermatologa lub chirurga onkologa jako mądre i roztropne zakończenie wakacji.
Na co muszę zwrócić uwagę?
Większe ryzyko przy jasnej karnacji
Profilaktyka czerniaka jest o tyle prosta, że możemy sami przebadać swoją skórę. Powinniśmy to robić regularnie, a na pewno trzeba poddać ją uważnej obserwacji po powrocie z wakacji. Większość Polaków posiada fototyp skóry typu A lub B, czyli jasną karnację, pozbawioną czynników obronnych, szczególnie podatną na oparzenia. Bardziej narażone są osoby o jasnych lub rudych włosach i jasnej cerze z licznymi piegami i pieprzykami. Taka skóra nie toleruje słońca i pod jego wpływem zamiast opalać się, ulega poparzeniom. Pod wpływem promieniowania słonecznego, oparzona skóra może stworzyć niebezpieczne mutacje, które prowadzą do rozwoju nowotworu. Aby temu zapobiec, należy pamiętać o odpowiedzialnej profilaktyce wtórnej – czyli sprawdzić czy nic złego nie dzieje się na skórze i w razie czego szybko zareagować.
Obejrzyj swoją skórę
Zaczynamy od samokontroli skóry. Stajemy przed lustrem i uważnie przyglądamy się całej powierzchni swojej skóry. Szukamy podejrzanych zmian. Mogą wystąpić na twarzy, nogach, plecach, stąd, jeżeli jest taka możliwość, warto poprosić kogoś o pomoc. Zmiany skórne mogą także wystąpić u dzieci. W tym przypadku, to rodzice powinni wspólnie z dzieckiem przeprowadzić taką kontrolę po wakacjach i dokładnie przyjrzeć się jego skórze narażonej na intensywne działanie promieniowania UV podczas lata. Uważnie obserwujmy, czy nie pojawiły się nowe zmiany, a te zmiany, które już były: znamiona, pieprzyki, piegi, czy nie uległy zmianie.
Solarium a czerniak
Ważnym elementem profilaktyki czerniaka oraz nowotworów skóry jest rezygnacja z solarium. W 2009 roku solaria zostały uznane przez Światową Organizację Zdrowia za jedne z najbardziej rakotwórczych czynników na równi z paleniem papierosów czy azbestem. Sztuczne promieniowanie UV emitowane przez łóżka opalające jest znaczącym czynnikiem odpowiadającym za powstawanie pierwotnych zmian oraz przerzutów czerniaka. Promieniowanie solarium jest około 10-15 razy silniejsze niż promieniowanie słoneczne w najbardziej gorący dzień. Można zatem przyjąć, że 10-minutowa wizyta w solarium obciąża skórę jak niemal 100 minut przebywania w pełnym słońcu bez żadnej ochrony skóry. U osób, które korzystają z solarium, częściej niż raz w miesiącu ryzyko zachorowania na czerniaka wzrasta o 55%, a u osób poniżej 30. roku życia ryzyko to wzrasta aż o 75%! Szczególnie niebezpieczne staje się korzystanie z solarium w okresie jesienno-zimowym, gdy skóra jest nieprzygotowana na silne promieniowanie ultrafioletowe.
Jak wygląda badanie skóry?
Wizyta kontrolna u specjalisty
Lekarze specjaliści, dermatolog lub chirurg onkolog dysponują doświadczeniem w wykrywaniu i rozpoznawaniu podejrzanych zmian na skórze. Poza tym, może się zdarzyć, że przeoczymy zmianę w trudno dostępnym miejscu na skórze lub błonie śluzowej. Wypatrzy ją wprawne oko specjalisty. Lekarz zbada skórę przy pomocy dermatoskopu, lupki, która daje 10-12-krotne powiększenie i odpowiednie oświetlenie uwypuklające zgrubienia i przebarwienia zmian. Dermatoskopia jest metodą diagnostyczną pozwalającą na różnicowanie zmian łagodnych od zmian niebezpiecznych. Badanie może być wykorzystywane w diagnostyce różnicującej zmiany naczyniowe, ziarniniakowe czy inne mogące wstępnie nasuwać podejrzenie czerniaka.
Badanie jest bezbolesne i trwa 5-10 minut. Powinno się raz do roku, a w przypadku osób o jasnej karnacji jeszcze częściej, wykonać takie badanie.
Podejrzane zmiany powinno się kontrolować zgodnie z zaleceniami lekarza.
Podejrzane znamię? Prosty zabieg zapobiegawczy
W większości przypadków wizyta u lekarza kończy się na kontroli skóry przy użyciu dermatoskopu. Zdarza się jednak, że podejrzane znamię trzeba usunąć. Przy odpowiednio wczesnym jego wykryciu, jest to prosty zabieg ambulatoryjny, dokonywany przez chirurga lub chirurga onkologa, który na tym etapie, kończy leczenie i zapobiega rozwojowi choroby.
Jak leczyć czerniaka i inne nowotwory złośliwe skóry?
Czerniak – jak go rozpoznać?
Warto podkreślać, że wczesne rozpoznanie czerniaka daje aż 97% szans na całkowite wyleczenie. Czerniak jest jednym z najłatwiejszych do zdiagnozowania nowotworów, ponieważ rozwija się na powierzchni skóry, najczęściej na odsłoniętych częściach ciała. Może powstawać na skórze wcześniej niezmienionej lub w zakresie istniejących już znamion.
Podstawą wczesnego wykrycia zmiany nowotworowej jest wiedza jak rozpoznać czerniaka oraz regularna i dokładna obserwacja swojej skóry.
Leczenie
Leczenie czerniaka rozpoczyna się od określenia typu czerniaka oraz stopnia zaawansowania choroby. Gdy komórki nowotworowe zajęły głębsze części organizmu i dotarły do węzłów chłonnych lub innych narządów, konieczne jest nie tylko całkowite wycięcie zmiany oraz wartowniczych węzłów chłonnych ale także rozpoczęcie leczenia systemowego. Przy zaawansowanym stadium czerniaka stosuje się zarówno chirurgię, leczenie systemowe (głównie immunoterapię i leczenie celowane) oraz czasami radioterapię.
W leczeniu systemowym w ostatnich latach największą nadzieję dla pacjentów z zaawansowanym czerniakiem stanowią immunoonkologia oraz terapie celowane molekularnie. W ramach immunoonkologii stosuje się leki, które działają nie na komórki nowotworowe lecz na układ odpornościowy pacjenta, aby pomóc mu w walce z nowotworem. W przypadku czerniaka przerzutowego, w ramach immunoterapii, dostępne są nowoczesne leki wiążące się z receptorem punktu kontrolnego PD-1 (leki refundowane w Polsce w I i II linii leczenia zaawansowanego czerniaka) oraz leki wiążące się z receptorem punktu kontrolnego CTLA-4 (leki refundowane w II linii leczenia w Polsce). Immunoonkologia po raz pierwszy od lat znacząco poprawia wyniki przeżyć pacjentów z rozsianym czerniakiem. Dane pochodzące z badań klinicznych wskazują na znaczne wydłużenie całkowitego przeżycia zarówno u pacjentów wcześniej nieleczonych, jak i wcześniej leczonych z zaawansowanym czerniakiem w stosunku do wcześniej stosowanej chemioterapii.
W przypadku obecności mutacji BRAF w komórkach czerniaka, pacjenci mogą skorzystać z terapii celowanej molekularnie. Polega ona na stosowaniu leków skierowanych bezpośrednio przeciw komórce nowotworowej z tą zmianą genetyczną. W Polsce, w terapii pacjentów z czerniakiem, w którym stwierdzono obecność mutacji aktywującej V600E genu BRAF, lekami z wyboru są inhibitory BRAF. Dodatkową skuteczność leczenia inhibitorami BRAF uzyskuje się przy zastosowaniu terapii skojarzonej przeciwko receptorom białek BRAF i MEK, które są również obecnie refundowane w Polsce.
Przyszłością jest możliwość terapii skojarzonej różnymi metodami oraz leczenia adjuwantowego, czyli uzupełniającego.
Inne nowotwory skóry
Poza czerniakiem wyróżnia się dwa typy nowotworów skóry:
- podstawnokomórkowy oraz
- kolczystokomórkowy.
Spośród nich, najczęstszym jest rak podstawnokomórkowy, który stanowi aż 80% nowotworów skóry. Ryzyko wystąpienia tych nowotworów rośnie wraz z wiekiem. Na nowotwory skóry chorują więc najczęściej osoby starsze po 70. roku życia. Nowotwory te nie mają agresywnego przebiegu.
Garść statystyk dot. podstawnokomórkowego raka skóry
- Rak podstawnokomórkowy jest najczęściej występującym nowotworem skóry i stanowi 80 proc. wszystkich rozpoznań.
- Według statystyk co roku w Polsce diagnozowanych jest około kilka tysięcy przypadków zachorowań na raka podstawnokomórkowego.
- W 2013 roku zarejestrowano pierwszy w Europie lek celowany molekularnie (wismodegib) dedykowany w leczeniu raka podstawnokomórkowego.
- Rak podstawnokomórkowy jest prawie w 100 % wyleczalny. Wznowa występuje jedynie u ok. 20 proc. chorych.
- Rak płaskonabłonkowy skóry stanowi 20 proc. nowotworów skóry nie będących czerniakami i jest drugim nowotworem skóry występującym po raku podstawnokomórkowym.
- Zachorowalność na raka płaskonabłonkowego wzrasta wraz z wiekiem, najczęściej pojawia się u osób starszych.
Prof. dr hab. n. med. Piotr Łukasz Rutkowski
