Odkrycie zależności przyczynowo-skutkowej pomiędzy HPV a rozwojem raka szyjki macicy zostało uhonorowane przyznaniem Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny Prof. Haraldowi zur Hausenowi – niemieckiemu wirusologowi, który zainicjował i pierwszy przeprowadził badania potwierdzające ową zależność. Od kilku dekad trwały prace nad wykorzystaniem praktycznym tego odkrycia dla medycyny i zdrowia ludzi, które zaowocowały opracowaniem nowatorskiej metody profilaktyki raka szyjki macicy i innych chorób związanych z zakażeniami HPV. W 2006 roku zarejestrowano pierwszą szczepionkę przeciwko HPV.
W skład wszystkich szczepionek przeciwko HPV wchodzą cząsteczki wirusopodobne (ang.: virus-like particles – VLPs) zbudowane z oczyszczonego białka budującego kapsyd (białkową otoczkę wirusa).
Szczepionki nie zawierają żadnych żywych wirusów, ani ich materiału genetycznego (DNA), są niezakaźne, nie mają zdolności do replikacji i nie mogą wywołać zakażenia.
Mechanizm działania szczepionek przeciwko HPV polega na wywoływaniu produkcji przeciwciał, które zwalczają zakażenie w miejscu wtargnięciu wirusa do organizmu.
Kto powinien zostać zaszczepiony przeciwko HPV?
Dostępne szczepionki profilaktyczne przeciwko HPV nie mają właściwości leczniczych i nie zmieniają przebiegu toczącego się ewentualnego zakażenia ani przebiegu zmian chorobowych wywołanych przez HPV. Dlatego, dla uzyskania odporności, szczepionki powinny być podane dziewczynkom i chłopcom przed kontaktem z wirusem, czyli najlepiej przed rozpoczęciem życia płciowego.
Przyjęto, że optymalną grupą wiekową do szczepień są osoby pomiędzy 11. a 13. rokiem życia.
Odpowiedź poszczepienna jest znacznie lepsza niż w starszych grupach wiekowych, ponadto schemat szczepienia w wieku nastoletnim obejmuje podanie dwóch (a nie trzech) dawek szczepionki. Szczepione mogą być także osoby starsze, ale skuteczność w populacji tych osób jest mniejsza ze względu na ewentualny kontakt z HPV i aktywne zakażenie.
Czy szczepionki przeciwko HPV są bezpieczne?
W związku z nieuzasadnionymi kontrowersjami w zakresie bezpieczeństwa szczepień, ten aspekt ich stosowania wydaje się niezmiernie ważny. Szczepienia przeciwko HPV należą do najwnikliwiej przebadanych pod tym kątem. Ich bezpieczeństwo potwierdzają liczne wyniki wieloletnich badań oraz opinie organów rejestracyjnych, towarzystw naukowych, ekspertów i organizacji.
Niepożądane odczyny poszczepienne obserwowane po wszystkich trzech szczepionkach mają podobny profil i częstość występowania. Zalicza się do nich objawy miejscowe jak:
- ból,
- rumień,
- obrzęk.
Przemijające stany podgorączkowe/gorączka są jedynym ogólnoustrojowym działaniem niepożądanym występującym częściej (>10%) u szczepionych przeciwko HPV niż u szczepionych placebo.
Czy szczepionki przeciwko HPV są skuteczne?
Skuteczność szczepionek, oprócz ich bezpieczeństwa, jest drugim najważniejszym aspektem ich stosowania. Zależy ona od wielu czynników takich jak m.in.:
- aktualne lub przebyte zakażenie HPV,
- wiek i płeć osoby szczepionej,
- rodzaj, zaawansowanie, lokalizacja narządowa zmiany wywołanej zakażeniem HPV,
- czas, który upłynął od szczepienia.
Najwyższą, sięgającą nawet 100% skuteczność w zakresie zapobiegania zmianom szyjki macicy obserwowano u młodych, uprzednio i aktualnie niezakażonych kobiet w stosunku do zmian wywoływanych przez tzw. typy szczepionkowe HPV (czyli te, których cząstki wirusopodobne zawarto w szczepionkach).
Odnotowano także wysoką skuteczność w zapobieganiu rozwoju stanów przedrakowych sromu, pochwy, odbytu oraz zakażeń HPV w obszarze ust i gardła.
Szczepienia przeciwko HPV chronią przed nowotworami
W ciągu ostatnich kilku lat opublikowano dane w najbardziej prestiżowych czasopismach medycznych jak Lancet i New England Journal of Medicine, które jednoznacznie wskazują na ogromną redukcję ryzyka (nawet 90%) zachorowania na raka szyjki macicy u kobiet, które jako dziewczynki zostały zaszczepione przeciwko HPV.
Dr hab. n. med. Andrzej Nowakowski, specjalista ginekologii i położnictwa oraz ginekologii onkologicznej, Profesor Narodowego Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie Państwowego Instytutu Badawczego w Warszawie
Poradnia Profilaktyki Raka Szyjki Macicy, Centralny Ośrodek Koordynujący Program Profilaktyki Raka Szyjki Macicy, Zakład Profilaktyki Nowotworów
