Nadwagę i otyłość definiuje się jako nieprawidłowe lub nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej, które może negatywnie wpływać na zdrowie. Wskaźnik masy ciała BMI (z ang. Body Mass Index) jest powszechnie stosowany do klasyfikacji nadwagi i otyłości u dorosłych. Jest on definiowany jako masa ciała w kilogramach podzielona przez podniesiony do kwadratu wzrost w metrach (kg/m2). Warto jednak pamiętać, że nie jest to wskaźnik idealny i służy jedynie orientacyjnej ocenie zdrowia. Większe znaczenie ma natomiast procentowa zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie i jej rozmieszczenie w ciele.
Wskaźnik masy ciała (BMI) jest zastępczym wskaźnikiem otyłości, umożliwiającym podział otyłości na trzy poziomy zaawansowania, w tym:
Klasa 1: BMI od 30,00 kg/m2 do 34,99 kg/m2
Klasa 2 (umiarkowana): BMI od 35,00 kg/m2 do 39,99 kg/m2
Klasa 3 (ciężka): BMI 40,00 kg/m2 lub więcej.
W zależności od poziomu zaawansowania choroby można podjąć różne interwencje terapeutyczne i warto te metody leczenia przedyskutować z lekarzem i dietetykiem. Obecnie odpowiednio wykwalifikowani lekarze oraz dietetycy są w stanie zaproponować wiele skutecznych metod leczenia otyłości między innymi terapię dietetyczną, farmakologiczną czy chirurgiczną.
Otyłość jest chorobą i może wynikać z różnych przyczyn, w tym czynników środowiskowych, psychospołecznych, leków, innych chorób, urazów, sytuacji społeczno-ekonomicznej czy zmian genetycznych.
Pamiętajmy, z pomocą specjalistów łatwiej wyjść z otyłości.
Otyłość u dzieci
Otyłość i nadwaga to problemy dotykające coraz częściej również dzieci. Szacuje się, że problem ten dotyka nawet 12,2% chłopców i 10% dziewcząt w wieku przedszkolnym oraz 18,5% chłopców i 14,3% dziewcząt w wieku szkolnym. Podobnie jak w przypadku dorosłych, nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej, które negatywnie wpływa na zdrowie, powinno być diagnozowane jako nadwaga lub otyłość. U dzieci do 18. roku życia do diagnozy nadwagi i otyłości stosuje się siatki centylowe, wg poniższych kryteriów:
poniżej 5 centyla niedowaga
pomiędzy 5 a 25 centylem szczupłość
pomiędzy 25 a 85 centylem masa ciała w normie
pomiędzy 85 a 95 centylem nadwaga
powyżej 95 centyla otyłość
Otyłości u dzieci nie wolno lekceważyć ponieważ ma ona takie same następstwa jak u dorosłych, ale może również istotnie zaburzać ich rozwój. Dodatkowo dzieci z nadwagą i otyłością częściej zmagają się z niską samooceną, zaburzeniami nastroju i są odrzucane przez rówieśników.
Następstwa nadmiaru tkanki tłuszczowej
Osoby z nadwagą lub otyłością, w porównaniu z osobami o prawidłowej masie ciała, są bardziej narażone na wiele poważnych chorób i problemów zdrowotnych. Należą do nich między innymi wysokie ciśnienie krwi (nadciśnienie), wysoki poziom cholesterolu LDL, niski poziom cholesterolu HDL lub wysoki poziom trójglicerydów (dyslipidemia). Do powikłań nadwagi i otyłości zaliczamy także zwiększone ryzyko cukrzycy typu 2, insulinooporność czy wyższe ryzyko groźnych powikłań u osób, które już chorują na cukrzycę. Wśród następstw otyłości warto wymienić także zwiększone ryzyko choroby niedokrwiennej serca, udaru, chorób zwyrodnieniowych stawów i zaburzeń snu.
Niestety nadal zbyt mało mówi się o groźnym powikłaniu otyłości, jakim jest zwiększone ryzyko rozwoju nowotworów.
Otyłość a choroby nowotworowe
Wiele osób nadal jest zaskoczonych, gdy dowiaduje się, że nadwaga lub otyłość są powiązane z wyższym ryzykiem zachorowania na nawet 13 rodzajów nowotworów. Nadmierna ilość tkanki tłuszczowej w organizmie może wpływać na proces powstawania nowotworów na kilka różnych sposobów. Warto wiedzieć, że tkanka tłuszczowa wytwarza nadmierne ilości estrogenu, hormonu, którego wysoki poziom wiąże się ze zwiększonym ryzykiem raka piersi, endometrium czy jajnika. Ponadto osoby z otyłością często mają podwyższony poziom insuliny i insulinopodobnego czynnika wzrostu-1 (IGF-1) we krwi. Wysoki poziom insuliny i IGF-1 może sprzyjać rozwojowi nowotworów okrężnicy, nerek, prostaty i endometrium. Z kolei hiperinsulinemia spowodowana opornością na insulinę poprzedza rozwój cukrzycy typu 2, innego znanego czynnika ryzyka rozwoju nowotworów.
Osoby otyłe często cierpią także na przewlekłe stany zapalne, kamienie żółciowe lub niealkoholowe stłuszczenie wątroby. Warunki te mogą powodować stres oksydacyjny, który prowadzi do uszkodzenia materiału genetycznego i transformacji nowotworowych.
Co więcej, komórki tłuszczowe wytwarzają hormony zwane adipokinami, które mogą stymulować lub hamować wzrost komórek. Na przykład poziom adipokiny zwanej leptyną we krwi wzrasta wraz ze wzrostem tkanki tłuszczowej, a wysoki poziom leptyny może sprzyjać nieprawidłowemu podziałowi komórek.
Oprócz skutków biologicznych, otyłość może prowadzić do trudności w badaniach przesiewowych i leczeniu. Na przykład kobiety z nadwagą lub otyłością mają zwiększone ryzyko raka szyjki macicy w porównaniu z kobietami o prawidłowej masie ciała, prawdopodobnie z powodu mniej skutecznych badań przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy u tych osób.
Czy redukcja masy ciała zmniejsza ryzyko nowotworów?
Warto podkreślić, że wyłącznie zamierzona utrata masy ciała prowadzona pod opieką specjalisty może zmniejszyć ryzyko zachorowania na nowotwór u osób otyłych, w szczególności w przypadku raka piersi i endometrium u kobiet. Redukcja nadmiaru tkanki tłuszczowej powoduje łagodzenie stanu zapalnego w organizmie, poprawę wrażliwości tkanek na insulinę oraz zmniejszone stężenie estrogenu, co może pozytywnie wpływać na ryzyko zachorowania na nowotwór szczególnie u kobiet.
Prawidłowa redukcja tkanki tłuszczowej powinna jednak przebiegać ostrożnie i pod nadzorem specjalisty. Niekontrolowana utrata masy ciała w krótkim czasie spowoduje ubytek głównie beztłuszczowej masy ciała i może być szkodliwa dla zdrowia.
Jak dbać o prawidłową masę ciała?
Podstawą w trosce o prawidłowy poziom tkanki tłuszczowej w organizmie jest aktywność fizyczna. Dzięki aktywności bilans kaloryczny nie będzie dodatni co oznacza, że nasz organizm nie będzie gromadził zapasów energii tylko na bieżąco je użytkował. Aktywność fizyczna to nie tylko sport profesjonalny czy amatorski, ale także codzienne czynności takie jak spacery, wchodzenie po schodach, sprzątanie, zakupy i gotowanie.
Dodatkowo nasza dieta powinna dostarczać nam takiej ilości energii którą jesteśmy w stanie zużytkować w ciągu dnia w ramach naszej aktywności fizycznej. Właśnie dlatego osoby o siedzącym trybie życia będą miały znacznie niższe zapotrzebowania na kalorie w porównaniu do osób aktywnych. W przygotowaniu pełnowartościowego jadłospisu o odpowiedniej podaży kalorii z pewnością pomoże wykwalifikowany dietetyk.
Otyłość jest chorobą i niesie ze sobą bardzo groźne powikłania. Aby zmniejszyć swoje ryzyko groźnych powikłań otyłości, w tym chorób nowotworowych, warto dbać o odpowiednią dietę i ruch każdego dnia.
Warto zapoznać się z zaleceniami Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem, w którym znajdziemy szereg zaleceń i wskazówek jak chronić się przed rakiem (www.12sposobownazdrowie.pl). Zawarte w kodeksie zalecenia oparte są o wyniki badań naukowych, rzetelnie sprawdzanych przez światowych specjalistów i naukowców w dziedzinie zdrowia i obniżania ryzyka zachorowania na nowotwory (prewencja pierwotna nowotworów).
dr hab. n. med. Marta Mańczuk, Prof. Instytutu
Zastępca Kierownika Zakładu
Zakład Epidemiologii i Prewencji Nowotworów
Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie
Państwowy Instytut Badawczy
