Zdarzają się choroby, które w momencie rozwoju dają wyraźne objawy, sygnalizując, że w Twoim organizmie pojawiło się zagrożenie. Są też takie choroby, które rozwijają się w utajeniu. Wydaje Ci się, że jesteś w pełni zdrowia, a następnego dnia otrzymujesz niepokojącą diagnozę. Właśnie takie jest nowotwór jajnika – nie dający żadnych objawów albo powodujący dolegliwości pozornie wskazujące na inne choroby. Niestety, choruje na niego coraz więcej kobiet. W jaki sposób chronić się przed nowotworem jajnika i na co należy uważać?
Rak jajnika jest wynikiem nieprawidłowego, stałego i niekontrolowanego wzrostu komórek nowotworowych. Mogą się one wywodzić z komórek znajdujących się wewnątrz i wokół jajników oraz jajowodów. Można wyróżnić dwa rodzaje nowotworów jajnika:
- nabłonkowy, który jest rozpoznawany w 9 na 10 przypadkach,
- nienabłonkowy, który stanowi około 10% wszystkich nowotworów jajnika.
Nowotwory nienabłonkowe mogą powstawać z komórek rozrodczych i ten typ jest rozpoznawany głównie w grupie młodych kobiet, dość często w niskim stopniu zaawansowania.
Liczba zachorowań na ten nowotwór stale wzrasta. W Polsce znajduje się on na piątym miejscu wśród raków u kobiet.
Jakie są czynniki ryzyka?
Liczba zachorowań na raka jajnika wzrasta wraz z wiekiem. Najwięcej kobiet choruje mając pomiędzy 50 a 65 lat, ale jest także pewna grupa kobiet, u których do zachorowania dochodzi w młodym wieku. Około 15% przypadków raka jajnika rozpoznaje się u kobiet poniżej 40. roku życia, a 8% jest rozpoznawanych u kobiet poniżej 35. roku życia. W tej najmłodszej grupie kobiet nowotwory rozpoznawane w najmniejszym stopniu zaawansowania.
Wśród pozostałych znanych czynników ryzyka wyróżnić można:
- zespoły dziedzicznego raka jajnika i piersi (HBOC) oraz dziedzicznego raka jajnika,
- nosicielstwo mutacji genów BRCA 1 i BRCA 2 (dotyczy ok. 10-15% wszystkich kobiet chorujących na raka jajnika),
- zespół Lyncha (choroba genetyczna, która charakteryzuje się zwiększoną skłonnością do zachorowania na różne typy nowotworów),
- bezdzietność,
- leczenie środkami stymulującymi owulację,
- endometriozę,
- nadmierną masa ciała.
Kobiety, które chorowały wcześniej na raka piersi, macicy, jelita grubego lub odbytu są narażone na wyższe ryzyko zachorowania również na raka jajnika.
Podobnie jak w przypadku innych nowotworów, występowanie jednego lub kilku czynników ryzyka u kobiety nie oznacza na pewno, że zachoruje ona na raka jajnika, ale że prawdopodobieństwo wystąpienia u niej tej choroby jest większe. Ryzyko zachorowania na ten nowotwór zmniejsza stosowanie antykoncepcji hormonalnej, karmienie dziecka piersią, a w skrajnych przypadkach – wycięcie macicy i zamknięcie jajowodów.
Jakie mogą być objawy?
Raka jajnika trudno jest wykryć we wczesnej fazie, ponieważ nie daje on wtedy żadnych objawów. Są one zazwyczaj niecharakterystyczne, a nowotwór przez długi czas może rozwijać się w organizmie kobiety w sposób utajony. U większości kobiet obserwuje się zazwyczaj niespecyficzne objawy związane z przewodem pokarmowym, a guza we wczesnych stadiach zazwyczaj nie widać w badaniach obrazowych. Objawy raka jajnika mogą być czasem mylone z objawami innych, częściej występujących problemów zdrowotnych, takich jak zespół jelita drażliwego lub zespół napięcia przedmiesiączkowego. Objawy często pojawiają się dopiero, gdy guz jajnika osiąga znaczny stopień zaawansowania.
A skoro nie boli, jego wykrycie w znacznym stopniu zależy od świadomości i samoobserwacji kobiet, które wiedzą, że należy wykonywać regularne badanie ginekologiczne. Dlatego tak ważna jest rola badań w profilaktyce tego nowotworu.
Wspomniane wcześniej niespecyficzne objawy, które mogą wskazywać na rozwój choroby to:
- krwawienia z pochwy,
- ból w podbrzuszu,
- stały ból w obrębie brzucha lub miednicy,
- ból pleców w okolicy lędźwiowej,
- problemy z oddawaniem moczu (między innymi przez ucisk wywierany przez guz na sąsiednie narządy),
- objawy ze strony układu pokarmowego, na przykład wzdęcia, powiększenie obwodu brzucha, uczucie pełności, odbijanie, zaparcia lub biegunki,
- uczucie ciągłego silnego zmęczenia,
- niewyjaśnione chudnięcie.
Nieregularne krwawienia miesięczne mogą sugerować nowotwór nienabłonkowy jajnika.
Wymienione powyżej objawy w zdecydowanej większości przypadków nie są spowodowane nowotworem, ale potwierdzić to może jedynie lekarz, wykonując odpowiednie badania diagnostyczne. Wobec tego każda kobieta, która zaobserwuje u siebie tego typu objawy powinna skonsultować się z lekarzem.
Nie istnieje program profilaktyczny ani badania przesiewowe, które byłyby dostępne dla wszystkich kobiet i które umożliwiłyby wczesne wykrycie raka jajnika. Dlatego w rozpoznaniu raka jajnika bardzo ważną rolę odgrywa dokładny wywiad medyczny, zwłaszcza u kobiet należących do grupy podwyższonego ryzyka zachorowania.
Jak można zapobiegać zachorowaniu?
Kobiety z grupy wysokiego ryzyka wystąpienia raka jajnika powinny poddać się badaniu genetycznemu na obecność mutacji genów BRCA1 i BRCA2. Takie badania można wykonać bezpłatnie w ramach programu opieki nad rodzinami wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na raka piersi lub raka jajnika, który finansowany jest przez NFZ.
Więcej o programie: https://www.gov.pl/web/zdrowie/rodzinne-predyspozycje-do-nowotworow-zlosliwych–badania
W ramach pierwszego etapu tego programu odbywa się identyfikacja osób, które posiadają wysokie, dziedzicznie uwarunkowane ryzyko zachorowania na nowotwór piersi i jajnika. Kluczową rolę odgrywa tu szczegółowy wywiad rodzinny. Jeśli istnieją wskazania medyczne, wykonywane są badania genetyczne. W ramach drugiego etapu kobieta posiadająca wysokie, dziedzicznie uwarunkowane ryzyko zachorowania na raka jajnika zostaje objęta specjalistycznym nadzorem, polegającym na systematycznym przeprowadzeniu badań diagnostycznych oraz konsultacjach lekarskich. Ma to na celu możliwie jak najszybsze wykrycie ewentualnych nieprawidłowości.
To, co może i powinna robić każda kobieta to regularne badania ginekologiczne – coroczne badanie ginekologiczne u kobiet powyżej 18. roku życia i coroczne badanie przez odbyt u kobiet powyżej 35. roku życia. Tym sposobem można wyczuć jajniki i okoliczne narządy, sprawdzając je pod kątem kształtu i rozmiaru.
Guz na jajniku jest możliwy do zaobserwowania za pomocą USG przezpochwowego. Badanie te, wykonywane przez ginekologa, może wykryć nie tylko raka jajnika, ale także łagodne zmiany, między innymi torbiele i gruczolaki torbielowate.
Diagnostyka w przypadku nowotworu jajnika obejmuje między innymi:
- badanie lekarskie,
- badanie ginekologiczne przez pochwę oraz odbyt,
- badanie wziernikiem dróg rodnych,
- badanie ultrasonograficzne przezpochwowe oraz jamy brzusznej,
- podstawowe badania krwi i moczu,
- badanie poziomu antygenu surowiczego CA-125,
- badanie rentgenowskie lub tomograficzne klatki piersiowej,
- badanie tomograficzne jamy brzusznej i miednicy.
U kobiet z zaawansowanym rakiem jajnika poza obecnością guza w jajniku można zidentyfikować płyn w jamie brzusznej oraz podwyższone stężenie antygenu CA-125.
Badanie stężenie markera CA-125 z krwi wykonywane jest, ponieważ CA-125 jest substancją, która może być produkowana przez komórki raka jajnika. Sam jednak wynik w żaden sposób nie potwierdza diagnozy nowotworu, bo substancja ta może być produkowana również przez prawidłowe tkanki. Stężenie markera CA-125 jest podwyższone u około 80% pacjentek z rakiem jajnika. Wskaźnik ten może być jednak podwyższony także w przypadku występowania innych schorzeń, na przykład w wyniku endometriozy, mięśniaków macicy lub stanów zapalnych w obrębie jamy brzusznej.
Badania to podstawa, ale sama, każdego dnia również możesz chronić się przed nowotworem jajnika. Do głównych działań profilaktyki w zakresie raka jajnika zalicza się prowadzenie prozdrowotnego trybu życia oraz kontrolowanie znanych, modyfikowalnych czynników ryzyka – na przykład poprzez podejmowanie regularnej aktywności fizycznej oraz monitorowanie wagi ciała.
