Kwestia wpływu cukru na rozwój i wzrost komórek nowotworowych to temat, który od lat budzi kontrowersje. Czy rzeczywiście cukier może stymulować procesy nowotworowe? Czy rak żywi się cukrem? Czy powinniśmy ograniczać jego spożycie w walce przeciwko nowotworom?
Współczesna nauka nie potwierdza w sensie dosłownym, że rak “żywi się” cukrem. Nowotwór złośliwy to choroba złożona, która wiąże się z niekontrolowanym wzrostem i podziałem komórek w organizmie. Komórki nowotworowe różnią się od zdrowych komórek między innymi pod względem metabolizmu, ale nie można stwierdzić, że rak jest “żywiony” cukrem w tradycyjnym sensie tego słowa.
Komórki nowotworowe, w swoim chaotycznym tempie dzielenia się, różnią się od zdrowych komórek. Charakteryzują się „nadmiernym apetytem” na glukozę, a ten efekt jest znany jako efekt Warburga. Oznacza to, że komórki nowotworowe preferują przekształcanie glukozy w energię w sposób nieefektywny, nawet w obecności tlenu, co prowadzi do produkcji kwasu mlekowego. Jednak dieta wykluczająca węglowodany lub dieta bardzo niskowęglowodanowa nie spowoduje zahamowania wzrostu nowotworu a może wyrządzić choremu poważne szkody. Każda komórka ludzkiego organizmu potrzebuje energii, czyli właśnie węglowodanów. Jeżeli zabierzemy całkowicie podstawowe źródło energii z diety, zabierzemy je nie tylko komórkom nowotworowym, lecz także wszystkim innym komórkom – także tym walczącym z nowotworem. Restrykcyjne diety niskowęglowodanowe nie są więc leczeniem raka, ale prostym przepisem na głodzenie i wyniszczenie organizmu.
Cukier cukrowi nierówny
Wiadomo, że wykluczenie węglowodanów z diety nie spowoduje zahamowania wzrostu nowotworów.
W profilaktyce nowotworów chodzi jednak o ograniczenie spożycia cukrów prostych
i unikanie cukrów dodanych. Węglowodany złożone występujące w dobrej jakości pieczywie czy kaszach są dobre dla naszego zdrowia. Z kolei cukry proste zwiększają ryzyko wystąpienia nowotworów na kilka sposobów.
- Przede wszystkim wysokie spożycie cukru (napoje słodzone, słodkie przekąski, dosładzanie) oznacza zwykle wysoką podaż kalorii. Nadmiar kalorii w diecie sprzyja nadwadze i otyłości które są czynnikiem ryzyka wielu nowotworów.
- Ponadto, cukry proste sprzyjają występowaniu stanu zapalnego w organizmie oraz produkcji niektórych czynników stymulujących wzrost nowotworów
- Nadmiar cukrów prostych może wpływać także na równowagę hormonalną, na przykład wpływając na ilość insuliny uwalnianej do krwi, co zwiększa ryzyko rozwoju niektórych rodzajów nowotworów, na przykład raka piersi.
A co z fruktozą?
Fruktoza podobnie jak glukoza jest cukrem prostym. Naturalnie występuje przede wszystkim w owocach. Kiedyś uważano, że fruktoza jest dobrym zamiennikiem cukru. Dziś wiadomo jednak, że wysokie spożycie fruktozy zwiększa ryzyko stłuszczenia wątroby i w nadmiarze fruktoza może być bardzo niekorzystnym składnikiem diety. Warto podkreślić, że nie zaleca się ograniczenia spożycia świeżych owoców, ale innych mniej zdrowych źródeł fruktozy, takich jak często dodawany do żywności syrop glukozowo-fruktozowy. Nowe doniesienia naukowe wskazują również, że fruktoza szczególnie niekorzystnie wpływa na metabolizm energetyczny komórki, przez co nadmiar fruktozy sprzyja nadwadze i otyłości. Dodatkowo niektóre z badań sugerują, że wysokie spożycie fruktozy, ze źródeł innych niż owoce, podnosi ryzyko zachorowania na niektóre nowotwory.
A co z węglowodanami złożonymi?
Węglowodany złożone składają się zwykle z wielu cząsteczek cukrów prostych. Organizm po spożyciu węglowodanów złożonych może stopniowo rozkładać te duże cząsteczki i powoli uwalniać odpowiednią ilość energii. Oznacza to, że węglowodany złożone nie powodują nagłego zwiększenia stężenia cukru we krwi i równie gwałtownego wyrzutu insuliny w odpowiedzi. Możemy się więc spodziewać, że po spożyciu tych złożonych cukrów, dłużej będziemy czuli sytość, szansa na nagłe zachcianki żywieniowe i przekąski jest mniejsza, a więc zapobiegamy w ten sposób nadwadze i otyłości.
Węglowodany złożone znajdziemy w produktach pełnoziarnistych, np. w pieczywie żytnim, płatkach owsianych (najlepiej owsiane górskie lub żytnie), otrębach, ryżu brązowym, grubych kaszach, razowym makaronie. Węglowodany złożone znajdują się także w warzywach takich jak: groch, fasola, bób, soja, soczewica.
Warto pamiętać, że dobrym cukrem jest również błonnik. Ten składnik, a konkretnie jego niestrawne frakcje, pomagają jelitom oczyszczać się i spowalniają wchłanianie złych związków występujących w diecie. Z kolei frakcje rozpuszczalne błonnika stymulują wzrost dobrych bakterii w jelicie grubym. Wysokie spożycie błonnika z dobrych źródeł pokarmowych zapobiega nowotworom przewodu pokarmowego i wspiera pracę wielu narządów i układów.
Cukier w prewencji nowotworów
Wiemy, że aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na niektóre nowotwory należy ograniczyć spożycie cukrów prostych w diecie. Te szkodliwe cukry zjadamy najczęściej w postaci słodkich przekąsek (słodycze, lody, ciasta) i słodzonych napojów.Warto jednak pamiętać, że cukier dodany może znaleźć się również w zupełnie nieoczywistych produktach. Cukry dodane mogą znaleźć się między innymi w składzie ketchupu, płatków śniadaniowych czy owocowych produktach mlecznych. Właśnie dlatego warto czytać etykiety produktów spożywczych i porównywać produkty różnych producentów pod kątem zawartości cukrów dodanych. Te informacje zawsze znajdziemy na etykiecie produktu spożywczego.
Warto zaznaczyć, że ograniczenie spożycia cukrów prostych jest korzystne ze względu na ogólne zdrowie organizmu, zwłaszcza w kontekście nadwagi, otyłości i cukrzycy, które są czynnikami ryzyka rozwoju niektórych rodzajów nowotworów. Jednak w walce z rakiem, sam fakt ograniczenia cukru w diecie, nie stanowi magicznego lekarstwa.
Ograniczanie ilości spożywanego cukru to nie jest kolejna modna dieta, to świadomy wybór zdrowszego sposobu odżywiania się i sposób na utrzymanie prawidłowej masy ciała. Wprowadźmy do naszego jadłospisu wodę, warzywa i owoce, rośliny strączkowe, pełnoziarniste produkty, orzechy i dobre tłuszcze. W ten sposób możemy istotnie zmniejszyć ryzyko zachorowania na nowotwory związane z otyłością. Nie zapominajmy także o regularnej aktywności fizycznej. Codzienna porcja ruchu poprawia nastrój, zmniejsza chęć na podjadanie, pomaga w utrzymaniu właściwej masy ciała, zwiększa odporność i sama w sobie chroni nas przed rakiem.
Warto zapoznać się z zaleceniami Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem, w którym znajdziemy szereg zaleceń i wskazówek, jak chronić się przed rakiem (www.12sposobownazdrowie.pl). Zawarte w kodeksie zalecenia oparte są o wyniki badań naukowych, rzetelnie sprawdzanych przez światowych specjalistów i naukowców w dziedzinie zdrowia i obniżania ryzyka zachorowania na nowotwory (prewencja pierwotna nowotworów).
Autor: dr hab. n. med. Marta Mańczuk, Prof. Instytutu
Zastępca Kierownika Zakładu
Zakład Epidemiologii i Prewencji Nowotworów
Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie
Państwowy Instytut Badawczy
Konsultacja: Elwira Gliwska, dietetyk, NIO-PIB
