Witamina D ma duże znaczenie dla poprawnego funkcjonowania organizmu – w tym działania układu odpornościowego czy zdrowia kości. Jej głównym źródłem jest słońce. Jednak zbyt duża ekspozycja na promienie słoneczne może negatywnie wpływać na nasze zdrowie. W jaki sposób zachować zdrowy umiar i na czym polega odpowiedzialne przybywanie na słońcu?
Skóra stanowi największy organ w naszym organizmie i pełni w nim wiele ważnych funkcji – m.in. bierze udział w kontrolowaniu temperatury ciała, utrzymuje wodę, zabezpiecza przed infekcjami i uszkodzeniami, chroni przed promieniowaniem słonecznym. Bierze też udział w procesie produkcji witaminy D.
Do wytworzenia w skórze odpowiedniej ilości witaminy D w sezonie wiosenno-letnim wystarczy jedynie około 10-15 minut dziennie ekspozycji słońca na odsłoniętą skórę twarzy, dłoni i przedramion. Nie oznacza to jednak, że im więcej będziemy przebywać bez ochrony na słońcu tym więcej witaminy powstanie. Jednocześnie narażamy się wtedy na niekorzystne działanie promieni słonecznych, które mogą trwale uszkodzić skórę. Wbrew pozorom opalona skóra, bardzo często postrzegana jako atrakcyjna, wcale nie jest oznaką zdrowia. Podstawowym zaleceniem w profilaktyce zachorowań na raka skóry jest bowiem unikanie promieniowania UV oraz stosowanie kremów ochronnych z wysokimi filtrami.
Nowotwory złośliwe skóry dzielą się na dwie zasadnicze podgrupy – czerniaka i niebarwnikowe nowotwory skóry, do których zaliczamy m.in. raka podstawnokomórkowego oraz raka kolczystokomórkowego. Nowotwory te najczęściej lokalizują się w obszarach odsłoniętych, takich jak skóra głowy, twarzy, szyi i ramion. Nie oznacza to jednak, że rak skóry nie może wystąpić także w innych miejscach na ciele.
Z roku na rok liczba wykrywanych nowotworów skóry w Polsce stale wzrasta. Mając na uwadze, że świadomość społeczna i stosowanie się do zaleceń profilaktycznych są dalekie od ideału, a dodatkowo poprzez zmieniający się klimat oddziałuje na nas coraz więcej promieni UV, wzrost tych statystyk nie jest niespodzianką i nie napawa optymistycznie. O bezpieczeństwo skóry warto dbać już od najmłodszych lat. Bardzo ważna jest ochrona dzieci przed promieniowaniem słonecznym. Zalecenie mówią jednak o tym, aby w każdym wieku ograniczać przebywanie na słońcu.
Pewne osoby są bardziej niż inne narażone na zachorowanie na czerniaka lub inne nowotwory złośliwe skóry. Ryzyko to wzrasta w grupie osób, które:
- posiadają jasną karnację, rude lub blond włosy, niebieskie oczy, liczne piegi,
- mają na ciele znaczną liczbę znamion, szczególnie w miejscach narażonych na mechaniczne drażnienia,
- doznały oparzeń słonecznych, szczególnie w dzieciństwie,
- mają niską tolerancję na słońce, tzn. opalają się z dużym trudem lub nie opalają się w ogóle,
- regularnie przebywają w pełnym słońcu powyżej godziny dziennie,
- korzystają z solarium,
- w swojej historii rodzinnej mają potwierdzone przypadki czerniaka lub innych nowotworów skóry.
Do czynników ryzyka należą także:
- wiek – częstość występowania tego typu nowotworów rośnie wykładniczo wraz z wiekiem,
- kontakt ze związkami arsenu lub pochodnymi smoły podczas pracy,
- odczyny popromienne po zawodowej ekspozycji na promieniowanie rentgenowskie,
- posiadanie blizn po oparzeniach lub przewlekłych stanach zapalnych,
- chroniczne zapalenie lub owrzodzenie skóry,
- radioterapia,
- immunosupresja, czyli zaburzenie czynności układu odpornościowego, które dotyczy osób chorych z zespołem nabytego niedoboru odporności, chorych po przeszczepach narządów oraz osób stale przyjmujących leki immunosupresyjne,
- zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV),
- Xeroderma pigmentosum – rzadkie schorzenie uwarunkowane dziedzicznie, z nieprawidłowymi mechanizmami naprawy DNA, w tym także odpowiedzi na działanie światła ultrafioletowego,
- rogowacenie słoneczne – najczęściej występujący stan przedrakowy rozwijający się w skórze narażonej na nadmierną ekspozycję na promieniowanie UV, będący rodzajem płaskiej chropowatej narośli na skórze.
Co możemy zrobić, żeby uchronić siebie i swoich bliskich przed nowotworami złośliwymi skóry?
- unikać opalania się – zwłaszcza w godzinach 11.00-16.00,
- nigdy nie wystawiać skóry dziecka na słońce – nawet na krótką chwilę, a dodatkowo chronić skórę odpowiednimi preparatami i lekką, przewiewną odzieżą,
- chronić nie tylko skórę, ale także włosy, usta i oczy – warto nosić czapkę lub kapelusz, ubrania z długimi rękawami/nogawkami i o gęstym splocie oraz okulary przeciwsłoneczne z odpowiednim filtrem,
- stosować przez cały rok kremy z filtrem – zwłaszcza latem, kiedy powinno się stosować na wszystkie odsłonięte części ciała preparaty z wysokim filtrem – co najmniej SPF 30, ale również zimą – promieniowanie występuje nawet podczas chłodnych i pochmurnych dni,
- nie korzystać z usług solarium,
- regularnie samodzielnie kontrolować znamiona i pieprzyki – można je fotografować, aby następnie móc porównywać ich stan po pewnym czasie,
- raz w roku kontrolować znamiona i pieprzyki u dermatologa za pomocą dermatoskopu – skierowanie do poradni dermatologicznej może wystawić nam lekarz rodzinny.
Preparaty z filtrami warto stosować przy ekspozycji na słońce przez cały rok, stosując je około 15-30 minut przed wyjściem domu i nakładać je regularnie co około 2-3 godziny w ciągu dnia, a także po wyjściu z kąpieli (np. w morzu lub jeziorze).
Dodatkowo warto przyglądać się swojej skórze co najmniej jeden raz w miesiącu, by sprawdzić czy znamiona nie zmieniają się lub czy nie pojawiły się nowe. Samodzielną obserwację zmian na skórze warto rozpocząć od dokładnego zidentyfikowania znamion, pieprzyków i innych zmian, które posiadamy – ich lokalizacji, wyglądu i dotyku. Ułatwi to kolejne badania, podczas których naszym zadaniem jest szukanie czegokolwiek nowego. Ważne jest zbadanie ciała od stóp do głów, do czego przyda się duże lustro oraz być może pomoc drugiej osoby. Warto sprawdzić plecy, skórę głowy oraz miejsca intymne. Należy się przyjrzeć sobie z przodu i z tyłu, a następnie unieść ręce, by przyjrzeć się prawemu i lewemu bokowi ciała. Warto zajrzeć do zgięć, przyjrzeć się dokładnie swoim paznokciom i poszczególnym częściom ciała – od zewnątrz i wewnątrz. Najwięcej nowych znamion pojawia się na naszym ciele po sezonie letnim, kiedy to najwięcej czasu spędzamy na słońcu, zwłaszcza jeśli nie stosowaliśmy regularnie odpowiedniej ochrony.
Zmiany na skórze to najczęstszy objaw raka skóry. Zmiany, które należy obserwować w szczególności to:
- małe, gładkie, świecące, blade lub woskowate guzki,
- sztywne czerwone guzki,
- wrzód lub guzek, który krwawi lub na którym tworzy się skorupa bądź strup,
- rany lub otarcia, które się nie regenerują,
- płaska czerwona kropka, która jest twarda, sucha lub chropowata i może swędzieć lub być wrażliwa na podrażnienia,
- czerwona lub brązowa, twarda lub chropowata plamka.
Przy wykrywaniu nowotworów skóry zastosowanie ma klasyfikacja znana jako ABCDE:
- A – asymetria (ang. asymetry) – np. zmiana kształtu znamienia z okrągłej lub owalnej na niesymetryczną,
- B – brzegi, granica (ang. border) – niepokojące są nierówne, postrzępione brzegi znamienia, z zatartą granicą zdrowej skóry,
- C – czerwony, czarny lub niejednorodny kolor (ang. colour) – pojawienie się zmiany w zabarwieniu znamienia – jego ciemnienie, rozjaśnienie lub wystąpienie kilku kolorów w obrębie tego samego znamienia,
- D – duży rozmiar, średnica znamienia (ang. diameter) – ocenie powinny być poddane wszelkie znamiona o wielkości powyżej 5 mm,
- E – ewolucja (ang. evolution) – postępujące zmiany zachodzące w znamieniu.
W sytuacji zaobserwowania, że ze znamieniem lub pieprzykiem dzieje się coś niepokojącego, odpowiednim lekarzem, do którego warto się udać jest dermatolog lub chirurg – onkolog.
Zazwyczaj do oceny zmian wystarczające jest badanie dermatoskopem, czyli specjalnym urządzeniem stanowiącym połączenie lupy z odpowiednim oświetleniem. Badanie jest krótkie, nie boli i pozwala na ocenę charakteru większości zmian skóry.
Większość nowotworów skóry można skutecznie wyleczyć za pomocą prostego zabiegu chirurgicznego. Warto jednak pamiętać, aby zachować czujność także po zachorowaniu – aby uniknąć lub odpowiednio szybko zidentyfikować nawrót choroby lub pojawienie się przerzutów. Na raka skóry można bowiem zachorować kilkukrotnie w ciągu życia.
