Zrób C.O.Ś. dla zdrowia. Czynniki ryzyka w najczęstszych nowotworach wśród mężczyzn

Każdego dnia podejmujemy decyzje, które przekładają się na nasze zdrowie. Kierując się intuicją czy polegając na nawykach, nie zawsze wybieramy to, co dla nas dobre. Dlatego jak najczęściej powinniśmy polegać na rzetelnej wiedzy. To kwestia istotna szczególnie dla mężczyzn, którzy statystycznie żyją krócej niż kobiety i na dodatek często traktują swój organizm w sposób niedbały, unikając badań i podejmując ryzykowne zachowania. Tymczasem unikanie ryzyka to pierwszy krok do uniknięcia nowotworów.

Statystyka nie sprzyja mężczyznom, zgodnie z danymi GUS mężczyźni w Polsce żyją obecnie średnio 8 lat krócej niż kobiety, dlatego warto aby zwrócili uwagę na kilka faktów.

1. Zgodnie z badaniem CBOS z 2019 roku, niemal 1/3 mężczyzn sięga po wyroby tytoniowe, a 26% robi to regularnie – a jak wiemy dym tytoniowy to główna przyczyna raka płuc, który znajduje się na pierwszym miejscu najbardziej śmiertelnych nowotworów złośliwych.
2. Jak udowadnia raport Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych  (obecnie: Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom) – „Wzory Konsumpcji Alkoholu w Polsce” z 2020 r. – mężczyźni statystycznie wypijają w ciągu roku 8 litrów czystego alkoholu i sięgają po niego trzykrotnie częściej niż kobiety. A to kolejny błąd, bo alkohol podwyższa ryzyko wystąpienia niektórych nowotworów, a ponadto negatywnie wpływa na układ pokarmowy, układ immunologiczny czy układ krążenia oraz potencję.
3. Lubimy myśleć o sobie jako o Adonisach czy Herkulesach, ale fakty są takie, ze to mężczyźni dominują w statystyce nadmiernych kilogramów. Aż 1/5 cierpi na otyłość (GUS – „Odsetek osób w wieku powyżej 15 lat według indeksu masy ciała (BMI), 2020 r.). Powodem są szkodliwe nawyki żywieniowe, brak aktywności fizycznej, a także nadużywanie alkoholu. Tymczasem otyłość może prowadzić aż do kilkunastu różnych nowotworów.
4. Niestety, jesteśmy też mniej odważni od kobiet, jeśli chodzi wizyty u lekarza i monitorowania stanu swojego zdrowia. Pokazują to chociażby dane pochodzące z „Badania postaw zdrowotnych w zakresie profilaktyki nowotworowej” opublikowanego przez Ministerstwo Zdrowia w sierpniu 2023 roku – zaledwie 1/3 mężczyzn przyznaje, że korzysta z badań profilaktycznych prostaty. Podobny odsetek kiedykolwiek wykonał badanie kolonoskopowe. Przy czym nowotwory gruczołu krokowego oraz jelita grubego należą do najczęstszych chorób onkologicznych mężczyzn.

To w pewnym sensie wyjaśnia, czemu średnia życia mężczyzn w Polsce tak różni się od średniej życia kobiet. Biorąc pod uwagę również inne zagrożenia – na przykład zawodowe (mężczyźni częściej pracują w zawodach, które niosą ze sobą ryzyko urazów i kontaktu z substancjami toksycznymi) – okazuje się, że ochrona przed nowotworami okazuje się dla nas prawdziwym wyzwaniem. Co, nie znaczy, że nie możemy się bronić. Najpierw jednak musimy poznać „wroga”, z którym mamy do czynienia i jego „sprzymierzeńców”.

Na szczęście, większość z czynników ryzyka dotyczy stylu życia, co oznacza, że w dużej mierze możemy je kontrolować, a nawet wyeliminować. Już sama wiedza o tym, co jest szkodliwe, pozytywnie wpływa na nasze podejście do zdrowia i częstość podejmowania prozdrowotnych zachowań.

Czynniki ryzyka i najczęstsze nowotwory wśród mężczyzn

Nowotwór to choroba, która stanowi konsekwencje mutacji DNA komórek, które z różnych przyczyn zaczynają się dzielić w niewłaściwy sposób, tworząc duże zagrożenie dla naszego zdrowia. Nasze ciało posiada mechanizmy obronne zdolne w dużej mierze odeprzeć tego „wroga”, niestety ma on też swoich „sprzymierzeńców” – czyli pochodzące spoza naszego organizmu czynniki chorobotwórcze.

Są to chorobotwórcze czynniki ryzyka. Dosyć jasno precyzuje je Europejski Kodeks Walki z Rakiem opublikowany przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem (IARC). Można podzielić je na kilka grup.

1. Czynniki dotyczące stylu życia.

 

• • Palenie tytoniu – pomimo tego, że chyba każdy z nas zgodzi się co do tego, że palenie jest szkodliwe, wciąż nie możemy sobie odmówić, żeby kilka razy dziennie sięgnąć po papierosa. Tymczasem, jest to nawyk, który odpowiada za 80% wszystkich nowotworów płuca, będącego najczęstszą przyczyną zgonu z powodu nowotworów złośliwych pośród mężczyzn w Polsce.  Zagrożeniem są tradycyjne papierosy, które w ostatnich latach ustępują nieco pola e-papierosom wykazującym podobną szkodliwość. Także bierne palenie zwiększa ryzyko raka płuc – a 40% Polaków jest narażone na bierne wdychanie dymu tytoniowego.

Palenie wpływa na wystąpienie nowotworów: krtani, jamy ustnej, trzustki, żołądka, pęcherza moczowego, wątroby czy nerki.

Rzucenie palenia w każdym wieku poprawi stan zdrowia. Im szybciej to zrobimy, tym lepiej. Rak płuca stanowi największe zagrożenie, jeśli zaczęliśmy palić w młodości. Rzucając palenie przez 40. rokiem życia – możemy zapobiec większości chorobom powodowanym przez nikotynę.

• • Nadwaga i otyłość – dominuje wśród nas przekonanie, że nasza sylwetka to sprawa wyłącznie wyglądu i dobrego samopoczucia. Tymczasem nadmiar kilogramów to najpoważniejsza przyczyna chorób nowotworowych zaraz po paleniu. Szczególnie groźna dla nas ze względu na fakt, że blisko 20% mężczyzn w Polsce zmaga się z otyłością. Picie zbyt dużej ilości alkoholu i tłuste, niezdrowe posiłki dodatkowo pogłębiają problem. A nadwaga i otyłość mogą powodować w naszym ciele częstsze procesy zapalne i mają wpływ na poziom niektórych hormonów w organizmie, których nadmiar może sprzyjać chorobom nowotworowym. Otyłość może zwiększać ryzyko wystąpienia raka jelita grubego o ponad 30%!

Otyłość to również większe ryzyko nowotworów: odbytnicy, nerki, trzustki czy gruczołu krokowego.

Kontrolujmy wagę, unikajmy fast foodów, nadmiaru tłuszczu i cukru oraz nie najadaj się ponad potrzebę. Przestańmy uważać, że „zielone” jest niemęskie – oprzyjmy dietę o produkty niskokaloryczne, takie jak warzywa i owoce.

• • Brak ruchu – Nie oszukujmy się. Wielu z nas – poza pracą i załatwianiem codziennych spraw – rzadko ma okazję regularnie ćwiczyć. Tymczasem siedzący tryb życia prowadzi nie tylko do nadmiaru kilogramów. Może też skutkować chorobami – w tym nowotworowymi. Przyczyna się także do najczęstszego nowotworu złośliwego wśród mężczyzn w Polsce – czyli raka gruczołu krokowego. Ci ciekawe, aktywność fizyczna może obniżyć ryzyko wystąpienia tego nowotworu, a także raka jelita grubego.

Nasz brak ruchu wpływa na ryzyko wystąpienia nowotworów: gruczołu krokowego i jelita grubego.

Bądźmy aktywni. 150-300 minut energicznego ruchu tygodniowo pozwala znacząco obniżyć ryzyko wystąpienia raka prostaty czy raka jelita grubego, a poza tym zmniejsza ryzyko zgon z powodu jakiejkolwiek innych przyczyny. Im mniej czasu spędzonego w pozycji siedzącej – tym lepiej.

• • Spożywanie alkoholu – wciąż pijemy zbyt często i za dużo. Może nam się wydawać, że alkohol nam nie szkodzi, że dobrze się po nim czujemy albo pozwala się „zrelaksować” – tymczasem w każdej ilości jest on rakotwórczy. Wyjątkowo szkodliwe jest łączenie alkoholu i papierosów – znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworów  gardła i przełyku.

Alkohol może powodować nowotwory: jamy ustnej, gardła, przełyku, krtani, żołądka, wątroby.

Ograniczajmy picie alkoholu – to obniża ryzyko wystąpienia nowotworu. Przy czym oczywiście zalecana jest po prostu abstynencję, ze względu na fakt, że każda ilość alkoholu ma rakotwórczy potencjał.

• • Ekspozycja na promieniowanie słoneczne – ile razy w życiu chciałeś się opalić za wszelką cenę, nie zważając na oparzenia słoneczne albo dla własnej wygody nie stosowałeś kremu z filtrem? Pewnie niejednokrotnie, a częste oraz intensywne opalanie, zwiększa ryzyko zachorowania na czerniaka, osłabia odporność i przyczynia się do chorób oczu. Narażone są przede wszystkim młode osoby, posiadające jasną karnację, rude albo jasne włosy. Poparzenia słoneczne w młodości zwiększają ryzyko wystąpienia nowotworu w dorosłym życiu. Jeśli pracujesz na świeżym powietrzu, powinieneś być dodatkowo uważny.

Częste opalanie wpływa na nowotwory: skóry

Ograniczajmy czas spędzony na słońcu w godzinach 10-16, gdy intensywność promieniowania jest najwyższa. Naprawdę nie ma wstydu w używaniu kremu z filtrem i okularów przeciwsłonecznych. I darujmy sobie solarium.

2. Czynniki związane ze środowiskiem, domem i miejscem pracy

• • Szkodliwe substancje chemiczne – to ryzyko, które występuje w wybranych zawodach, w których duży udział zatrudnionych to właśnie my – mężczyźni.  Szczególnie narażone branże to górnictwo, hutnictwo, branża budowlana czy chemiczna. Powinniśmy być wyczuleni na kontakt z pierwiastkami, takimi jak: chrom, nikiel, arsen i związkami – chlorkiem winylu czy benzenem, które przyczyniają się do powstawania nowotworów. Groźnym materiałem jest też oczywiście azbest. Czasem w pośpiechu zapominamy o należytej ochronie i zasadach BHP – a wróg potrafi się kamuflować, bo kontakt z rakotwórczymi substancjami może skutkować chorobom nawet po wielu latach.

Substancje chemiczne wpływają na nowotwory: płuca, pęcherza moczowego, skóry, żołądka, wątroby, krwi (białaczka)

Przestrzegajmy dostępnych środków ostrożności, to nic nie kosztuje. Jeśli na co dzień mamy kontakt z niebezpiecznymi substancjami – starajmy się zredukować inne czynniki ryzyka – dym papierosowy, alkohol  czy promieniowanie UV.

• • Smog i zanieczyszczone powietrze – jesienią i zimąwszyscy jesteśmy zagrożeni skutkami złego powietrza. Podrażnienie oczu, choroby układu oddechowego czy schorzenia układu krążenia to kilka z możliwych reakcji organizmu. Do bardzo szkodliwych należą pyły zawieszone o cząstkach nie większych niż 2,5 mikrometrów (PM2,5) Ale mając świadomość szkodliwości smogu, możemy tak zorganizować życie, aby jak najmniej czasu przebywać na zewnątrz w momencie największego stężenia szkodliwych substancji.

Wpływ na wystąpienie nowotworów: płuca, wątroby, piersi, mózgu i krwi
(białaczka).

W okresie grzewczym (jesień-zima) regularnie sprawdzajmy jakość powietrza i ograniczajmy przebywanie na zewnątrz, gdy jest duży smog. Odpowiednie odżywianie (warzywa i owoce) a także picie dużej ilości wody może pomóc zminimalizować skutki zanieczyszczonego powietrza na nasze zdrowie.

• • Promieniowanie spowodowane wysokim stężeniem radonu – czyli radioaktywnego gazu szlachetnego znajdującego się w większości gleb. Niewielu z nas wie o tym zagrożeniu, bo radon jest bezbarwny i bezwonny, a jego obecność można zbadać wyłącznie dzięki pomiarom promieniowania. Do budynków – na przykład domów mieszkalnych – dostaje się bezpośrednio z gruntów o wysokiej zawartości uranu. Radon jest drugą – zaraz po paleniu – przyczyną nowotworu płuca. Odpowiada nawet za 9% przypadków.

Wpływ na wystąpienie nowotworów: płuca

Jeśli mamy podejrzenie, że możemy być narażeni na działanie tego pierwiastka, zlećmy pomiar jego stężenia. W Polsce tym zagadnieniem zajmuje się na przykład Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny w Warszawie. Stężenie radonu w domu można ograniczyć poprzez zamontowanie specjalnych systemów wentylacji oraz poprawę szczelności  domu.

3. Czynniki związane z wirusowymi i bakteryjnymi infekcjami

• • Wirusowe zapalenie wątroby typu B – wywołane jest wirusem HBV, który jest przenoszony głównie przez krew. Jego efekty ujawniają się nawet po 20-30 latach od zakażenia. Skutkiem może być zwłóknienie wątroby, marskość, a nawet nowotwór. Objawy są zbliżone do wirusa grypy i mogą obejmować bóle głowy, mięśni, ogólne zmęczenie, a ponadto zżółknienie skóry czy białek oczu. Najbardziej niebezpieczne jest zarażenie się przed 5. rokiem życia.

Wirus HBV może prowadzić do nowotworu: wątroby

Tu powinniśmy pomyśleć nie tylko o nas ale i naszych dzieciach, bo zalecane są szczepionki przeciwko HBV już w pierwszej dobie życia. W drugim oraz siódmym miesiącu należy podać kolejne dawki.

• • HPV – wirus brodawczaka ludzkiego – pomimo tego, że jego skutku są szkodliwe szczególnie dla kobiet – powoduje nowotwór szyjki macicy – to nie wolno nam go ignorować. Większość dorosłych ludzi ma kontakt z tym wirusem przynajmniej raz w życiu – w większości nie daje objawów, ale niektóre typy są bardzo rakotwórcze. W naszym przypadku może skutkować na przykład nowotworem prącia. Ponadto, fakty że jest przenoszony głównie przez kontakty seksualne sprawia, że powinniśmy poważnie podejść do tego zagrożenia – z myślą o innych.

Wirus HPV może prowadzić do nowotworów: szyjki macicy, gardła, odbytu, prącia

Można uniknąć zakażenia wirusem HPV – tym samym uchronić się przed jego konsekwencjami – szczepiąc się w odpowiednio wczesnym wieku. Szczepienie musi być wykonane u osób, które nie zostały jeszcze zakażone – jest rekomendowane dziewczynkom i chłopcom w wieku 11 -13 lat.

4. Czynniki związane z brakiem regularnych badań

Wczesne wykrycie niemal każdego nowotworu zwiększa szanse wyleczenia. Możemy być przekonani o swojej witalności, w czym utwierdza nas często dobre samopoczucie i mniejsza świadomość zagrożeń – ale niekiedy jest to mylne odczucie, bo wiele nowotworów nie daje żadnych objawów. Do lekarza idziemy wtedy, gdy zaczynamy się czuć gorzej – a w niektórych przypadkach może to być już za późno!

Regularne badania to dobry krok do tego, żeby się przekonać, jak nasze złe (i dobre) nawyki wpływają na organizm. To również punkt wyjścia do zmiany tych nawyków – tak naprawdę nie musimy się ciągle narażać i kusić losu. Zdrowie jest w naszych rękach.

Regularne badanie to jedna z podstaw zdrowego życia i profilaktyki nowotworowej. Pamiętajmy o możliwości  badań przesiewowych. Wykonywana regularnie kolonoskopia, chociaż  u wielu wzbudza spore obawy, zmniejsza ryzyko śmierci z powodu raka jelita grubego o 16%.

Dowiedz się więcej o programie badań przesiewowych.

Świadomość ryzyka jest bardzo ważna także w przypadku nowotworów częstych pośród kobiet. Oto ryzyka, na które powinny uważać.